Abstract:
مطالعهی رواناب بهعنوان یکی از پدیدههای مخرّب و مهم از دیدگاه کاربردی اهمّیّت زیادی دارد. این در حالی است که شناسایی پهنههای مستعدّ تولید رواناب و برنامهریزی برای مهار سیلاب و استفاده از آن، نیازمند بررسی همهجانبه روی عوامل تولید رواناب است. پژوهش پیش رو با این دیدگاه و برای کسب شناخت از رفتار حوضهی رودخانهی دینور و هر یک از زیرحوضههای آن، در مقابل بارشهای سنگین و درازمدّت انجام گرفته است. نخست با استفاده از دبی حدّاکثر سالانهی 10 ایستگاه هیدرومتری مجاور حوضهی دینور، منحنی آبدهی منطقهی مورد نظر ترسیم و با کمک آن، دبی حدّاکثر سالانهی چهار زیرحوضهی اصلی رودخانهی دینور محاسبه شده است. سپس با همپوشانی 14 عامل مؤثّر در تولید رواناب با عنوان لایههای اطلاعاتی در محیط GIS، حوضهی دینور به 5 پهنهی تولید سیلاب بالا، نسبتاً بالا، متوسّط، نسبتاً کم و کم تقسیمبندی شده است. لایههای مؤثّر در تولید رواناب عبارتاند از: شیب، جنس سنگ، ژئومورفولوژی، کاربری اراضی، ارتفاع، جهت شیب، طول آبراههی رتبهی 1 در لیتولوژی، طول آبراههی رتبهی 2 در لیتولوژی، تعداد آبراههی رتبهی 1 در لیتولوژی، تعداد آبراههی رتبهی 2 در لیتولوژی، طول آبراههی رتبهی 1 در ژئومورفولوژی، طول آبراههی رتبهی 2 در ژئومورفولوژی، تعداد آبراههی رتبهی 1 در ژئومورفولوژی و تعداد آبراههی رتبهی 2 در ژئومورفولوژی. نتایج بهدست آمده نشان داده است که در مجموع، سیلخیزی حوضهی دینور متأثّر از ساختار ژئومورفولوژی حوضه است. درواقع، ساختهای همشیب با شیب تند و یکنواخت همراه با زیرساخت نفوذ ناپذیر، دلیل رخداد سیلابهای مخرّب در دینور بهشمار میروند. این ویژگی سبب شده است تا حدود 35 درصد از زمینهای حوضهی دینور استعداد بالا تا نسبتاً بالا و نزدیک 50 درصد نیز، استعداد متوسّط در تولید سیلاب داشته باشند.
The study of runoff as a destructive phenomenon and meanwhile very important from the viewpoint of application is very useful. On the other hand، the recognition the area susceptible to produce flood and a program for it’s harness need a multi- dimensional study of the factors which effect flood. This study has been done on Dinevar River for the same reason. First the regional watering curve of Dinevar basin was drown using the annual maximum discharge of 10 hydrology stations to estimate the annual maximum discharge of four Dinevar sub-basins. Secondly، by overlaying of fourteen factors as information layers in GIS، the Dinevar basin has been divided to 5 zones containing the areas with high، relatively high، intermediate، relatively low and low classes. These layers efficient in the forming of runoffs were slope، litho logy، geomorphology، land use، hypsometer، slope aspect، the length of first grade flood channel in litho logy، the length of second grade flood channel in litho logy، the number of first grade flood channel in litho logy، the number of second grade flood channel in litho logy، the length of first grade flood channel in geomorphology، the length of second grade flood channel in geomorphology، the number of first grade flood channel in geomorphology، and the number of second grade flood channel in geomorphology. Result shows that although the slope and lito logy are important factors in Dinevar flood، the geomorphologic structure of Dinevar is the main reason of Dinevar River. In other words، the hogback structure with steepness and impermeable slope is the reason of Dinevar flood. This characteristic causes 35% of Dinevar land have high to relatively high talent and 50% intermediate talent in flood.
Machine summary:
نخست با استفاده از دبی حداکثر سالانهی 10 ایستگاه هیدرومتری مجاور حوضهی دینور، منحنی آبدهی منطقهی مورد نظر ترسیم و با کمک آن، دبی حداکثر سالانهی چهار زیرحوضهی اصلی رودخانهی دینور محاسبه شده است.
وفاخواه (1378، 72) که با استفاده از تجزیه و تحلیل عاملی، اقدام به شناخت عوامل مؤثر در بروز سیلاب در حوضهی قرهچای کرده است؛ شکل حوضه، کاربری اراضی و شدت بارندگی را از عوامل اصلی بروز سیل در این حوضه معرفی کرده است.
نصرتی (1379) با استفاده از رگرسیون خطی، ابتدا عوامل مؤثر در تولید رواناب سطحی در حوضهی رودخانهی گاورود را شناسایی کرده و سپس بهکمک این عوامل، یکبهیک زیرحوضهها را از نظر تولید سیلاب پهنهبندی کرده است.
بنابراین برای دستیابی به این هدف، ابتدا باید دبی پیک سیلابی رودخانهی دینور و زیرحوضههای آن برآورد شود و آنگاه تأثیر عوامل مختلف محیطی بر وقوع سیل مورد ارزیابی قرار گیرد.
(رجوع شود به تصویر صفحه) Smada 2- ارزشگذاری لایههای اطلاعاتی حجم رواناب تولیدی که براساس روش منحنی آبدهی منطقهای برای هر یک از زیرحوضههای دینور برآورد شده است، درواقع حاصل برآیند عوامل مختلف محیطی، در نقطهی خاصی از حوضه است.
برای ارزشگذاری این لایه، ابتدا نقشهی ژئومورفولوژی حوضهی مطالعاتی با مشخص شدن 10 پهنه یا عارضهی ژئومورفولوژیکی تهیه (شکل شمارهی 3) و سپس با در نظر گرفتن نقش هر پهنه در تولید رواناب، بر اساس جدول شمارهی 5 به آنها ارزش داده شده است.
نقشهی پهنهبندی حاصل از یکجانگری 14 عامل مؤثر در وقوع سیل نیز نشان میدهد که توان سیلخیزی نزدیک به نیمی از مساحت حوضهی دینور (83/48 درصد) متوسط است (شکل شمارهی 4).