Abstract:
نشانهها و یادمانهای شهری در طول تاریخ یکی از مهمترین شاخصههای معمارانه جهت شناسایی محیط و خوانایی شهرها به شمار میرفت و از تاملات و تدققات ویژهای در میان ساکنان برخوردار بوده است. لکن امروزه به دلیل عدم مطالعات کافی و توجه مناسب، کمتر به نحوه ارتباط تکوین بصری این پدیده با انتظام فضایی شهر و روند توسعه و دگرگونی آن در شهرسازی پرداخته میشود. البته کثیری از شهرهای تاریخی کشور بهعنوان تبلور کالبدی این دگرگونیها از این دگردیسی بازنمانده است و به ناچار روابط کالبدی ـ فضایی تازه و مفهومی جدید از شهروندی را مطرح میکند. این عناصر، که ریتم شهری را کنترل و ویژگی خود را در شهر منعکس میکردند؛ اکنون افق شهری محدبی که برجستهترین نقاط آن، ساختمانهای یادمانی بود، جای خود را به منحنی مقعری داده است که در زیر آن، ساختمانهای مذکور به ابنیهای کوتاه و بیاهمیت بدل گشتهاند. لکن این دگرگونیها بیش از آنکه ماهوی باشد، عرضی بودهاند و سبب گشته آنچه فضای شهری عرضه میدارد با آنچه شهروند طلب میکند در تعارض قرار گیرد. لکن، به مدد شالوده نمادین شهر، میتوان یک شبکه ارتباطی شکلپذیر ایجاد نمود که در آن جریانی مداوم از انرژی و اطلاعات بصری برقرار باشد. بر مدار این سخن و به استقبال از این خلا علمی، نوشتار حاضر قصد دارد در مقیاسی معطوف به تبیین نحوه آفرینش و گسترش این عناصر معماری، به بیان نقش این نشانهها در شهرها پرداخته و نقش آن را بر کیفیت ادراک شهروندان از فضا در چهارچوب معماری ایران تبیین نماید. یافتههای پژوهش ضمن آنکه از پرسش اصلی مقاله، یعنی چگونگی تکوین کالبدی فرآیند نشانسازی در شهر در طی فرآیند شکلگیری استخوانبندی آن ابهامزدایی مینمایند؛ در تبیین گوشههایی از بازتاب آن در توسعه پیکره شهری نیز مفید میباشند.
Machine summary:
کلمات کلیدی: نشانههای شهری، هویت کالبدی، تصویر ذهنی، آفرینش اثر معماری 1- مقدمه یکی از ساختارهای هویتبخش به سیمای کالبدی شهرهای تاریخی ایران، مجموعهها و یادمانهای تاریخی است که به سبب خصوصیات کالبدی و نمادین خود و واقعه ها و حادثههای جاری در آن همواره هویتبخش بوده و مؤجد خاطرات فردی و جمعی در اذهان افراد و جامعه شهری است.
بر مدار این سخن و به استقبال از این خلأ علمی، نوشتار حاضر قصد دارد در مقیاسی معطوف به تبیین نحوه آفرینش نشانههای شهری در ارتباط با انتظام فضایی شهر و مشخص ساختن ویژگیهای کالبدی و معنایی آنها در شهر که در نقشههای ادراکی شهروندان و نیز اذهان مردم به منظور خوانایی بافت شهری، اهمیت دارند؛ گام بردارد.
در این میان عناصر هویتبخش شهر نهتنها بهعلت تأثیر بصریشان و ایجاد خاطره و تصاویر ذهنی از شهر اهمیت دارند بلکه در صورت ساماندهی در یک شبکه (استخوانبندی اصلی شهر) قادرند به روابط شهری بین مردم نیز انتظام بخشند.
بر مدار این سخن و در کنکاشی حول نقش نشانهای شهری در شهرهای تاریخی ایران، نقش این نشانه را از بعد اجتماعی در حال حاضر با درنظر گرفتن جریان سیال نحلهها و گرایشهای رایج معماری معاصر ـ وجوه دیگر تأثیرات این نشانها در ادامه بحث طرح گردیده است ـ چنین میتوان برشمرد: - اعتلای ذائقه فرهنگی و اجتماعی شهروندان از طریق مواجهه و حضور در یک المان یا یادمان تاریخی و موجد هویت با بار معنایی متعالی و متأثر از پیشینه شهر.