Abstract:
مدت زیادی است که باستانشناسان برمبنای نظریههایی مانند رهیافت مستقیم تاریخی، اقدام به مطالعۀ جوامع معاصر کرده و براساس مدارک باستانشناختی و مطالعات مردمنگاری، جوامع گذشته را بازسازی میکنند. آنچه در فرهنگ عامۀ مردم وجود دارد، بخشی از پژوهشهای آنها را دربر میگیرد. براساس آداب و رسوم فعلی که در میان مردم منطقۀ بختیارینشین وجود دارد، برخی از آثار باستانی که «استودان» نام دارند را به کوچگران مربوط دانسته و معتقدند، افراد فرتوت را هنگام کوچ در آنها قرار میدادند. در این مقاله ابتدا محیط جغرافیایی منطقه بهعنوان زمینۀ تحقیق قلمداد شده و سپس با نگاهی مردمشناسانه، قوم بختیاری و آدابورسوم آنها بررسی شده و سپس با رویکردی باستانشناختی و بررسی دادههای جدید این حوزه، سعی در ارزیابی این امر داشته و آن را برآمده از اذهان عامه مردم بهدلیل ناآشنایی آنها با کاربری دقیق این آثار دانسته است.
Machine summary:
براساس اعتقادات ایران باستان بهنظر میرسد ساخت این دستکندها با پایان دوره ساسانی کاهش یافته است.
با وجود خشکی بخش زیادی از جبهۀ شرقی زاگرس، بهدلیل ارتفاع زیاد و پوشیده از برف، منبع تغذیه آبهای سطحی و زیرزمینی بوده و دامنههای آن چراگاههای تابستانی (ییلاقی) قابلتوجهی برای کوچنشینان فراهم میکنند و به همین دلیل، زاگرس بهعنوان مهمترین کانون معیشت کوچنشینان در کشور از اهمیت ویژهای برخوردار است و استقرار ایلات و عشایر عمدۀ ایران مانند بختیاریها، قشقاییها و...
نمای بیرونی این استودانها بهصورت طاقچهمانند و فضای داخلی آنها چهارگوش ایجاد شده است (هوف، 1380، 50؛ درخشی، عرب و کریمیوند، 1386؛ جعفری، 1386).
در خوزستان نیز در مناطق مختلف تعدادی از آنها وجود دارند که مطالعه نشدهاند (درخشی، عرب و کریمیوند، 1386؛ حاتمی و عرب، 1386).
در بررسیهای باستانشناسی میاناب نیز شوشتر را محوطه بزرگی از دوره ساسانی دانستهاند (مقدم، 1385، 83)؛ بهاینترتیب و با توجه به اطلاعاتی که از اعتقادات دوره ساسانی در وندیداد آمده است، وجود این استودانها در اطراف شوشتر کاملا قابلتوجیه است.
علاوهبر این، در بررسیهای باستانشناسی شمال گتوند نیز استودانهای آن منطقه را مربوط به دوره ساسانی دانستهاند (درخشی، عرب و کریمی وند، 1386، 91)؛ هرچند گاهنگاری استودانهای این منطقه مبتنیبر روشهای آزمایشگاهی نبوده و براساس مطالعات تطبیقی انجام شده است.
بنابراین، با توجه به شواهد بهدستآمده، تاریخ این دخمهها در منطقه شوشتر و گتوند به دوره ساسانی مربوط میشود و با توجه به آثار موجود، کاربرد ثانویهای نیز داشتهاند، ولی این کاربرد ثانویه به همان شکل کاربری پیشین، یعنی تنها برای تدفین بوده است.