Abstract:
هم زمان با توسعه قدرت ساسانیان، روند انتقال و مهاجرت اعراب از سرزمین عربستان به عمان به تدریج افزایش یافت. در دوران فترت و ضعف پادشاهان ساسانی که از مرگ شاهپور اول (272 میلادی) تا جلوس شاهپور دوم (310 میلادی)، صورت گرفت، تجاوز اقوام مهاجم از کرانه های جنوبی به سرزمین های شمالی خلیج فارس آغاز و تشدید شد. از عمده ترین این قبایل، ازد، بنی تمیم، بکر بن وائل، حنظله و بنی تغلب بودند. با پیروزی مسلمانان و فروپاشی امپراتوری ساسانی، وحدت سیاسی و حاکمیت نظامی و اقتصادی ایرانیان بر بخش های جنوبی و شمالی خلیج فارس و دریای عمان گسست. تشدید روند عرب گرایی و مهاجرت قبایل عرب از عربستان و یمن به حدود بحرین و عمان و سپس ایران، نتیجه کوتاه مدت این فرایند بود. هدف از این پژوهش بررسی روند مهاجرت و اسکان قبایل گوناگون عرب در فاصله سقوط ساسانیان تا آغاز عصر اسلامی است. فرایند مهاجرت عرب نژادان به کرانه های جنوبی و جنوب شرقی ایران چگونه صورت گرفت و چه تاثیری بر جوامع محل سکونت آنان نهاد؟ در فرجام، گرچه این مهاجرت ها حضور عناصر عربی را در کرانه های خلیج فارس و دریای عمان تقویت کرد، اما سرانجام، این قبایل در سنت و فرهنگ و جامعه ایرانی، جذب و مستحیل شدند.
Machine summary:
تمرکز سیاسی دولت مرکـزی ، توسـعۀ قـدرت نظامی دریایی ، گسترش ناوگان تجاری ، تسلط بر مراکز اقتصادی مهم در جنوب تنگۀ هرمز، حاکمیت بر دریاها و آبراه های مهم جهان باستان چون خلیج فارس ، دریای عمان ، اقیانوس هند، دریای سرخ و مدیترانه ، افزایش پیونـدهای بازرگـانی بـا آفریقا، هندوستان ، چین و جنوب شرقی آسیا، شبه جزیرة عربستان و بین النهرین ، استیلاء بر راه هـا و شـاهراه هـای عمـدة جهان ، چون جادة پوست ، جادة ابریشم و جادة ادویه و بهبود خطوط موصلاتی سبب شد تا خلیج فـارس و دریـای عمـان دورانی از شکوفایی و رونق تجاری را در عصر ساسانی طی کند.
ساسانیان برای توسـعۀ بازرگـانی دریـایی و نظارت بر خطوط مواصلاتی تجاری ، روابط تنگاتنگی با سرزمین های پیرامونی خلیج فارس و دریای عمـان داشـتند: یمـن ، نواحی مابین شام و عراق (نبطیان ، تدمریان ، کندیان ) و حجاز، در سیاسـت هـای اقتصـادی ساسـانیان از جایگـاه ممتـازی برخوردار بودند (ممتحن ، ١٣٦٨: ١٣؛ بهرامی ، ١٣٥٦: ٥؛ سـالم ، ١٣٨٠: ٦٧-٦٦؛ العلـی ، ١٣٨٤: ٤٣-٤١؛ تفضـلی ، ١٣٧٦: .
با پیروزی مسلمانان ، وحدت سیاسی و حاکمیت نظامی و اقتصادی ایرانیان در بخش هـای جنوبی و شمالی خلیج فارس و دریای عمان به پایان رسید (واقدی ، ١٣٦٦:٧٥٤؛ ابـن اعـثم کـوفی ، ١٣٧٢: ٤٧؛ بـلاذری ، ١٣٦٤: ٤١؛ ابن مسکویه ، ١٣٦٩: ٣٢٢).
با پیروزی مسلمانان ، وحدت سیاسی و حاکمیت نظامی و اقتصادی ایرانیان ساسانی در بخش های جنوبی و شمالی خلیج فارس و دریای عمان به پایان رسید.