Abstract:
شاه اسماعیل اول صفوی با شخصیتی پیچیده و جذاب، توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است. تمجید فوق‌العاده از وی از سوی هوادارانش در دوره صفویه، موجب شده است که سخنان نادرستی درباره او و عقایدش گفته شود. یکی از مهم‌ترین مطالبی که به وی نسبت داده شده این است که وی ادعای الوهیت داشت. این موضوع را برخی از پژوهشگران غربی مطرح کرده‌اند و عده‌ای از محققان ایرانی نیز دنباله آن را گرفته‌اند. در این مقاله، با ارائه مستنداتی، نظریه ادعای الوهیت به‌توسط شاه اسماعیل نقد و بررسی شده است. صفوی‌‌پژوهان غربی به‌سبب ناآگاهی از اوضاع فرهنگی و اجتماعی ایران عصر صفوی، چنین نسبت ناروایی به شاه‌اسماعیل داده‌اند. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی نشان می‌دهد که نظر معتقدان به ادعای الوهیت به‌توسط شاه اسماعیل اول صفوی، با گزارش‌های تاریخی همخوان نیست.
Machine summary:
منشاء پیدایش نظریه ادعای الوهیت به نظر می رسد مهم ترین دلیل صفویه شناسان غربی برای اثبات ادعای الوهیت از سوی شاه اسماعیل ، گزارش های تاریخی است که به ذکر نظرات ، تصورات و رفتارهای قزلباشان درباره وی ، پرداخته اند.
شاه اسماعیل اول صفوی با توجه به اوضاع فرهنگی حاکم بر زمان حیاتش و همچنین شخصیت قوی و جاذبه خاص ، یکی از مستعدترین شخصیت های تاریخ ایران برای ادعای الوهیت بود.
ناآگاهی درباره مفهوم واقعی کلمات فارسی و اصطلاحات صوفیانه ، زمینه پیدایش نظرات نادرست محققان غربی در مورد جایگاه شاه اسماعیل در بین ایرانیان و خصوصا سپاهیان خود و طرح موضوع ادعای الوهیت از سوی وی ، شده است .
او به چند مصراع از اشعار شاه اسماعیل درباره قدرت فرابشری خود، اشاره کرده و در حالتی که گویی دیگر نمی تواند تعجب و درماندگی خود را از مسئله ادعای الوهیت شاه اسماعیل و پدرانش و چگونگی پذیرش آن از جانب اطرافیانشان پنهان دارد، می نویسد: «چگونه چنین باورهای افراطی و مغایر عرف به این سهولت در آناتولی و کردستان مورد پذیرش قرار گرفتند؟» (سیوری ، ایران عصر صفوی، ٢٢).
اطلاعات ناکافی درباره تشیع و مسایلی چون توسل و تبرک ، عدم آشنایی لازم با تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران و نوع رابطه شاه و رعیت ، ناآگاهی از تصوف و معانی اصطلاحات صوفیانه ، اتکا بیش از حد به مطالب موجود در سفرنامه های اروپایی ها و عدم آشنایی با شعر فارسی و استعارات و ایهامات آن ، از جمله مواردی است که صفویه شناسان غربی را درباره شاه اسماعیل به اشتباه انداخته است .
(
, 
, 
)
