Abstract:
معنا برآمده از ساختار، همنشینی و روابط نحوی عناصر جمله ها بوده و بویژه شگردهای نحوی، موثرترین شیوه های معنا آفرینی و گسترش آن قلمداد میگردند و بر این اساس، جمله های متفاوتی مثل عاطفی، خبری، پرسشی و امری برای انتقال مقاصد مختلف بکار میروند و از لحاظ منظور شناسی قابل بررسیند. در حوزه منظور شناسی هدف عمده، مطالعه معنای پنهان است، معنایی که مخاطب با کشف روابط بافت و موقعیت کلام بدان دست مییابد.از این رو، جمله در بافتهای مختلف میتواند نقشهای متفاوتی داشته باشد که آن را نقش معنایی – منظوری میگویند و در این نقطه «دستور و ساختار، «بلاغت و معنا»، به هم میپیوندند و منظور شناسی جمله های مختلف، مثلا جمله های پرسشی مطرح میگردد.
غزلیّات سعدی شیرازی تجلیگاه درخشان پیوند زبان در ساخت و معناست و این مقصود با کاربرد جمله های متنوع برای اغراض مختلف ظهور مییابد. بنابر این، پرسش پژوهش حاضر این است که منظور از کاربرد جمله های پرسشی در غزلیّات سعدی چیست؟ او با کاربرد جمله های پرسشی ایجابی و بویژه غیر ایجابی، کلامش را سرشار از احساس و عاطفه کرده و با آراستن این جمله ها به شگردهای بلاغی، مقاصدی چون تاکید، عجز، سرزنش، تجاهل، تعجب، تشویق... را در زیباترین ساختارها به ظهور رسانده و با آمیزش عناصر ساختاری و معنایی و زبانی و بلاغی با یکدیگر، نفوذ و تاثیر کلام و ایجاد لذّت ادبی را عمیقا شدّت بخشیده و این یکی از رموز زیبایی ساختار و معنای شعر سعدی و موجب تاثیر و ترویج غزلیّات اوست.
Machine summary:
نکتة دیگری که در ارتباط با کشـف معنـا باید مورد توجه قرار گیرد، این است که تا قبل از قرن بیستم ، گرایش منتقدان غالبا بسـوی نقد مفهومی بود، اما بعد از قرن بیستم ، نقد ساختاری بیش از نقد مفهومی با استقبال رو برو شد و به دلیل گشایش دریچه های جدید، برخی از منتقدان بـه ارایـة دیـدگاه هـای نقادانـة بینابینی یا میانه ای ، یعنی میانة دو نوع سنتی (محتوایی ) و جدید(ساختاری ) روی آوردنـد و نظریة معنایی - منظوری (کاربرد شناسی )- کـه مـورد نظـر ایـن مقالـه اسـت _ از آن جملـه میباشد.
نکتة مهم دیگر اینکه براساس بررسیهای این مقاله ، سعدی در جملـه هـای پرسشـی دارای مفهوم ناگزیری و عجز، بیش از سایر مقاصد جمله های پرسشـی از عناصـر بلاغـی اسـتفاده میکند؛ بعنوان نمونه در بیت زیر، شاعر با ایجاد یـک تصـویر تمثیلـی ، رقیـب را بـه خـاری همانند مینمایدکه مزاحم گل (استعاره از معشوق ) میگردد و عاشق برای وصال «گل » ناگزیر از تحمل «خار رقیب » است ؛ یعنی در یک بیت ، شبکه هایی از تصاویر تشـبیهی ، اسـتعاری و تمثیلی را درهم میتند و آن را بـرای همگـان پذیرفتـه میگردانـد.
کارکردهای معنایی - منظوری جمله های پرسشی غیر ایجابی در غزلیات سـعدی بسـیار گسترده بوده و معانئی چون : اظهار ناگزیری و عجز، جلب توجه وتأکید بر خبـر، سـرزنش و ملامت ، تجاهل مفید اغراق ، اغراق در تجاهل ، بیان حیرت و تعجب ، تشویق و شـمول حکـم ، مهمترین آنها محسوب میگردند.