Abstract:
«تشبیه» هسته مرکزی اغلب خیالهای شاعرانه است که در خیال انگیزی اصلیترین نقش را بازی میکند. بررسی و تحلیل تشبیه، علاوه بر اینکه میتواند گرایشهای گوناگون اندیشه شاعر را در حوزه¬های مختلف باز نماید، از جنبه سبک¬شناسی نیز از اهمیّت بسیاری برخوردار است و میتواند مبیّن و نمودار سبک و زبان خاصّ یک شاعر باشد.
یکی از شاعرانی که بطور برجسته از تشبیه بهره گرفته، مولوی است؛ تشبیه در غزلیات وی حضوری پررنگ دارد و مولوی از این ابزار در جهت بیان مضامین عاشقانه یا آموزه¬های عرفانی بهره گرفته است. این جستار بر آنست تا از طریق استفاده از جامعه آماری، ساختارهای تشبیهی موجود در غزلیات شمس را مشخّص و انواع تشبیهات و عناصر تشکیل¬دهنده آنها را بازنماید. از این رو پرسش اساسی این پژوهش این است که انواع تشبیه در غزلیات مولانا کدامند و از چه نوع عناصری تشکیل شده¬اند؟
قطعا آمارهایی که در این مقاله از تشبیهات موجود در غزلیات شمس ارائه شده، نشان خواهد داد که مولوی از چه ساختارها و عناصری برای بیان حقایق عارفانه و مضامین عاشقانه استفاده کرده است.
Machine summary:
قدرت و توان عشق تا آن پایه اسـت کـه (رک سیمای انسان در اشعار مولانا، دامیار، ص٤٤) میتواند امور غیر ممکن را ممکن سازد عشق نان مرده را می جان میکند جان که فانی بود جاویدان کند (مثنوی ، دفتر ٥، بیت ٢٠١٤) این موضوع از بعد دیگری نیز قابل بررسی است و آن رابطة میان غزل و عشق است ؛ بین غزل و عشق رابطه ای دوسویه وجود دارد؛ از یکسو، غزل اعتبار خود را مدیون عشق است و از سوی دیگر، بهترین قالب برای بیان عاشقانه ها، در تمام دوره های شعر فارسی ، غـزل بـوده است .
نمونه هایی از این ابیات : جانهاچو سیلابی روان تا ساحل دریای جان از آشـنایان منقطـع بـا بحـر گشـته آشـنا (ج ١/ بیت ٨٩) چه گرگین است و گر خارست این حـرص کســی خــود را بــر ایــن گــرگین ممــالا (ج ١/ بیت ١١٨٦) چه جای صبر که گر کوه قاف بود این صبر ز آفتــاب جــدایی چــو بــرف گشــت فنــا (ج ١/ بیت ٢٥٦١) ٣-١-١-عناصر طبیعی یکی از مسایل مهم مطرح در غزلیات مولوی ، توجه و دیـد او نسـبت بـه جهـان اسـت ؛ وی طبیعت را یکپارچه زنده و جاندار می بیند، گویی تمام عناصر طبیعت با او در حال گفتگویند و هر یک دنیایی برای او می گشایند در ساختار تشبیه هـای مولـوی نیـز، چنانکـه از آمارهـا برمی̂Hید طبیعت گرایی و استفاده از عناصر طبیعـی نقـش عمـده ای دارنـد؛ ایـن عناصـر کـه پدیــده هــای طبیعــی ، جــانوران و گیاهــان را شــامل میگــردد در هیــات مشــبه ، در جهــت تصویرسازی و در خدمت تجسم اندیشه ها و تخیلات شاعر قـرار میگیرنـد.