Abstract:
بحث «وحدت و کثرت» یکی از مهمترین مسائل فلسفی است. تبیین چگونگی نسبت واحد و کثیر از مسائلی است که همواره محلّ تشتّت آرای حکما است. در این میان، ملاصدرا ضمن ردّ هریک از چهار قسم تقابل (تناقض، عدم و ملکه، تضاد، تضایف) و بر اساس مبانی خویش در حکمت متعالیه، نظریۀ تقابل تشکیکی را مطرح میکند، اما از آنجا که ایشان در برخی آثار، باز از تقابل وحدت و کثرت سخن گفته است، سؤال مهمی در اینجا رخ میکند و آن اینکه اگر وحدت و کثرت دو مفهوم مقابل یکدیگرند، این مسئله چگونه با نظریۀ او در خصوص وحدت تشکیکی صادق است؟ و آیا این تقابل، تقابلی بالذات است یا بالعرض؟ در پاسخ به این سؤال - چنانکه در مقاله خواهیم دید - ملاصدرا در برخی آثار، با عدول از رأی مشهور حکما، ضمن قائل شدن به تقابل ذاتی بین آندو، آن را نوع پنجمی از تقابل دانسته که در آن اختلاف بین واحد و کثیر، نه در طرد ذاتی یکدیگر، بلکه تنها در حدّ اختلافی در کمال و نقص است.
Machine summary:
در اين ميان ، ملاصـدرا ضمن رد هريک از چهار قسـم تقابل (تناقض ، عدم و ملکه ، تضاد، تضايف ) و بر اساس مباني خويش در حکمت متعاليه ، نظريۀ تقابل تشــکيکي را مطرح ميکند، اما از آن جا که ايشــان در برخي آثار، باز از تقابل وحدت و کثرت ســخن گفته اسـت ، سؤال مهمي در اين جا رخ ميکند و آن اين که اگر وحدت و کثرت دو مفهوم مقابل يک ديگرند، اين مسـئله چگونه با نظريۀ او در خصوص وحدت تشکيکي صادق است ؟ و آيا اين تقابل ، تقابلي بالذات است يا بالعرض ؟ در پاســخ به اين ســؤال - چنانکه در مقاله خواهيم ديد - ملاصــدرا در برخي آثار، با عدول از رأي مشـهور حکما، ضمن قائل شدن به تقابل ذاتي بين آن دو، آن را نوع پنجمي از تقابل دانسته که در آن اختلاف بين واحد و کثير، نه در طرد ذاتي يک ديگر، بلکه تنها در حد اختلافي در کمال و نقص است .
ً در خصــوص پيوند بحث وحدت و کثرت با مســئلۀ تشــکيک ميتوان گفت که اســاسـا بحث تشـکيک در پاسخ به اين پرسش مطرح شده است که آيا حقيقت وجود واحد است يا کثير؟ و بر اين ِ اســاس ، چه نســبت منطقي يا فلســفي ميان وحدت و کثرت برقرار اســت ؟ تحقيق و پژوهش هاي صـورت گرفته در اين زمينه بيشترين هم خود را بر وحدت و کثرت واقعيت ، ديدگاه هاي ارائه شده در اين زمينه و نيز تبيين و بررســي ادله اين ديدگاه ها قرار داده اند و يا از لوازم و نتايج آن ســخن گفته اند، اما در خصـــوص اقســـام و لواحق وحدت و کثرت و خصـــوصـــا تقابل بين اين دو و ســـازگاري يا عدم سـازگاري آن با وحدت تشـکيکي وجود، هنوز مسئله مورد بحث است و از اين رو، بررسي آراي ملاصـــدرا در اين زمينـه که خود مبدع نظريه وحدت تشـــکيکي وجود نيز بوده اســـت ، ميتواند به چالش ها و تناقض هاي موجود در اين باره پاسخ گويد.