Abstract:
آیا میتوان نمایندگان پارلمان را برکنار کرد؟ این پرسشی است که باید بااحتیاط به آن پاسخ داد، بهخصوص اینکه نمایندگی و نماینده از مفاهیم و عناصر اصلی مردم سالاری هستند و در صفوف ابتدایی تحدید توسط زمامداران حضور دارند. با این حال صرف اهمیت مجلس و نمایندگی موجب کنار گذاشتن نظریات در مورد قابل عزل بودن نمایندگان نمیشود. در این مقاله بر آنیم تا امکان برکناری و عزل نمایندهی مجلس را در چارچوب نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران بررسی کنیم و در کنار آن، تجارب کشورهای دیگر را هم در این موضوع بنگریم. به نظر میرسد هرچند امکان عزل نماینده در نظام حقوق اساسی ایران در مقام نظریه وجود دارد، اجرای آن نیازمند فرایندی قانونی، شفاف، منطقی و به دور از هر گونه دخالت بازیهای جناحی و سیاسی است و شاید نبود یا عدم اطمینان به مکانیسم اجرایی، ذهن محتاط حقوقدانان را به سمت غیرقابل عزل بودن نمایندگی در مقام اجرا سوق داده است.
Is it possible to dismiss a Member of Parliament? This question should be answered cautiously، especially as representation and representative are the main concepts and elements of democracy and at the forefront of power constraint by the rulers. Nevertheless، this importance cannot hinder the theories regarding the dismissal of the parliamentary deputies. This article seeks to examine the feasibility of such issue in the framework of the legal system of the Islamic Republic of Iran and besides، to consider the experiences of other countries in this respect. It seems that although dismissal of a representative is theoretically possible، its implementation needs a legal، transparent and rational process far from any political interference. Perhaps، the absence or lack of confidence regarding the executive mechanism has led the prudent mind of the legal scholars to recognize parliamentary deputies irremovable.
Machine summary:
پرسش اصلی این است که آیا در نظام حقوقی ایران میتوان نمایندگان پارلمان را از سمت خود برکنار کرد؟ مبنای عزل چه میتواند باشد و چه سازوکارهایی در سایر نظامهای حقوقی بدین منظور پیشبینی شده است؟ برخی حقوقدانان همچون مرحوم دکتر قاضی شریعتپناهی در کتاب حقوق اساسی و نهادهای سیاسی (قاضی شریعتپناهی، 1372: 474) و دکتر سید محمد هاشمی در کتاب حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران به غیرقابل عزل بودن نماینده اشاره کردهاند و معتقدند نمایندگان برای تمامی یا باقیماندۀ یک دوره نمایندگی که انتخاب میشوند، بدون هیچ پاسخگویی و مسئولیت به موکلان خود مستقلا به ایفای وظایف نمایندگی میپردازند (هاشمی، 1379: 147).
به نظر برای پاسخ به این پرسش، باید یک گام به عقبتر برگردیم و چیستی و ماهیت نمایندگی مجلس را در نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار دهیم تا بتوانیم با توجه به نظریات مختلف بیانشده در خصوص ماهیت نمایندگی، امکان عزل نماینده را در ذیل هر کدام از نظرها بحث کنیم.