Abstract:
رسالة لغت بیهقی نسخة خطی منسوب به ابوالفضل بیهقی ، مولف کتاب تاریخ مسعودی اسـت .
در این دست نوشت ٣٧٣ واژه و عبارت فارسی و گاه عربی ذکر و پیشنهاد شده است به جـای این واژگان و عبارت ها از برابرهای عربی آن استفاده شود. با توجه به آنکه بیهقی ، کتاب تاریخ مسعودی ، یکی از بهترین نمونه های نثر فارسی را در کارنامة نویسندگی خود دارد، ایـن سـوال مطرح می شود که آیا نویسنده ای که خالق چنان نثر زیبایی در زبان فارسی است ، می تواند چنین برابرنامة دستوری را در ترویج واژگان عربی نوشته باشد؟ و آیا رواج واژگان عربی در زبـان و ادب فارسی نتیجة عملکرد دیوانیانی چون بیهقی و نشر چنین برابرنامه ای است ؟
این مقاله با رویکردی تاریخی و روش توصیفی – تحلیلی به بررسی صحت انتساب رسالة لغت بیهقی به ابوالفضل بیهقی می پردازد و به این پرسش هـا پاسـخ خواهـد داد: چـه شـواهدی بـر صحت انتساب این رساله به بیهقی وجود دارد؟ و تاثیر دیوانیان و نـشر چنـین برابرنامـه ای در رواج واژگان عربی در زبان و ادب فارسی چیست ؟
این بررسی نشان داد به دلیل در اختیار نداشتن دستخط بیهقی و ناممکن بودن مقایسه خـط او با نسخه دستنویس رساله ، صرفا از طریق مقایسة واژگان عربی پیشنهادی رساله با واژگان عربی کتاب تاریخ مسعودی ، نمی توان با قطعیت ، انتساب رساله را به بیهقـی تاییـد کـرد، زیـرا فقـط تعدادی از برابرهای توصیه شده در تاریخ مسعودی به کار رفته است . ضمن آنکه ایـن واژه هـا در متون فارسی پیش از رسالة بیهقی نیز به کار رفته است . بر مبنـای نگـارش چنـین رسـاله ای نمی توان دیوانیان را تنها عامل ترویج واژگان عربی در زبان و ادب فارسی دانست ، زیرا استفاده از واژگان عربی در زبان و ادب فارسی پیش از نگارش و نشر این رساله نیز متداول بوده است
Machine summary:
بررسی انتساب رسالة لغت بیهقی به ابوالفضل بیهقی و تأثیر این رساله در رواج واژگان عربی در متون فارسی قرون چهارم و پنجم هجری قمری منصوره کریمی قهی ١ چکیده رسالۀ لغت بیهقی نسخۀ خطی منسوب به ابوالفضل بیهقی ، مؤلف کتاب تاریخ مسعودی اسـت .
با توجه به آنکه بیهقی ، کتاب تاریخ مسعودی ، یکی از بهترین نمونه های نثر فارسی را در کارنامۀ نویسندگی خود دارد، ایـن سـؤال مطرح می شود که آیا نویسنده ای که خالق چنان نثر زیبایی در زبان فارسی است ، می تواند چنین برابرنامۀ دستوری را در ترویج واژگان عربی نوشته باشد؟ و آیا رواج واژگان عربی در زبـان و ادب فارسی نتیجۀ عملکرد دیوانیانی چون بیهقی و نشر چنین برابرنامه ای است ؟ این مقاله با رویکردی تاریخی و روش توصیفی – تحلیلی به بررسی صحت انتساب رسالۀ لغت بیهقی به ابوالفضل بیهقی می پردازد و به این پرسش هـا پاسـخ خواهـد داد: چـه شـواهدی بـر صحت انتساب این رساله به بیهقی وجود دارد؟ و تأثیر دیوانیان و نـشر چنـین برابرنامـه ای در رواج واژگان عربی در زبان و ادب فارسی چیست ؟ این بررسی نشان داد به دلیل در اختیار نداشتن دستخط بیهقی و ناممکن بودن مقایسه خـط او با نسخه دستنویس رساله ، صرفا از طریق مقایسۀ واژگان عربی پیشنهادی رساله با واژگان عربی کتاب تاریخ مسعودی ، نمی توان با قطعیت ، انتساب رساله را به بیهقـی تأییـد کـرد، زیـرا فقـط تعدادی از برابرهای توصیه شده در تاریخ مسعودی به کار رفته است .