Abstract:
دشوارگویی هنر خاقانی شروانیست و یکی از هنجارهای آشکار سبک شناختی شعر وی و دیگر شاعران بازبسته به مکتب آذربایجان. خاقانی اساسا بر خود و شعرش نمیپسندد که بیدرنگی ژرف و خردسوز دریافته شوند. «گزارش دشواریهای دیوان خاقانی»، نوشته میرجلال الدّین کزّازی، حاصل درنگیست ارجمند بر شعر این ستوار سرای شروانی و کوششی است فرهمند در گشودن بیتهای گرهمند دیوان وی.با اینهمه آنچه از دشواریهای شعر خاقانی در این کتاب گزارش شده است، گهگاه بازگزارشی را میبرازد از گونه ای دیگر. آشنایی با پیچ و خم هنر شاعری خاقانی و شگردهای دشوارگویی وی، نخستین چیزیست که هنگام کند و کاو در شروحی که بر دیوان این دشوارسرای شروانی نوشته شده است،به چشم می آید.
Machine summary:
شاعر شروانی دیگر باره نیز از هند معنا و چین صورت سخن رانده است : من همی در هند معنی ،راست همچـون آدمـم وین خران درچین صورت ،گوژ چون مردم گیا به هندسـتان اصـلی شـو بـرای مـردم معنـی به چین صورتی تـا کـی پـی مـردم گیـا رفـتن چامة ٣٨، بیت ٩٨ بر لعاب گاو کوهی دیده ای آهوی دشت از لعاب زرد مـار کـم زیـان افـشانده انـد!
آیـا چنانکه سجادی گفته است ، از لعاب گوزن یا گاو کـوهی بـرای سـفیدی و شـفافیت کاغـذ استفاده میکرده اند؟(سجادی ؛١٣٨٢؛ج ١٣٥٠/٢) در ترکیب بندی از خاقانی ، باز لعاب گوزن با کاغذ آمده است : گـو ز تـف تیـغ تیـز زهـرة شـیران نگـر آنکه لعاب گوزن در طرسـان دیـده نیـست چامة ٤٤، بیت ٧٣ عقل وجان چونی وسین بردر یاسـین خفتنـد تن چـو نـون کـز قلمـش دور کنـی ، تـا بیننـد « یاسین نام سورة سی وششم از نبی اسـت ؛ نیـز آنـرا نـامی بـرای پیـامبر دانـسته انـد و یـا سید البشر معنی کرده اند.
»(کزازی ؛١٣٨٦؛٣٥٢) دیگر باره در گزارش چامة ٧٢، بیت ٤٤ نیز، زنبور کافر نام گونه ای زنبور دانسته شده است .
خاقانی در ترکیب بندی نوروزیه نیز، بدینسان از آتش گرفتن حراق و رکـو سـخن بـه میـان آورده است : زآتـــشی کافتـــاد در حـــراق چــــرخ شــمع در صــحرای جــان بــر کــرد صــبح هرچند در گزارش دشواریها، این بیت نیز نادرست گزارش شده است .