Abstract:
محمد بن حسن صفار،یکی از شخصیتهای بزرگی قم در قرن سوم هجری است که
دربارة وی اختلاف است؛ از یک سوء شخصیتی همچون نجاشی ضمن توئیق, وی را
عظیمالقدر» راجح و قلیلالسقط در روایت میخواند. از سوی دیگرء گروهی بر کتابش
خرده گرفته و علّت آن را غلوّ و زیادهگویی در شان اهلبیت (ع) دانستهاند. درباره
نادرستبودن نسبت غلوّ در ذات» به محمد بن حسن صفارء به قرائنی همچون تجلیل
علمای رجال از نسبتندادن غلو به وی در هیچیک از کتب رجالی یا فهرستی»
منسوببودن کتاب الرد علی الغلاة به صفار و وجود روایاتی در نفی و انکار در کتاب
بصائ رالدرجات وی میتوان استدلال کرد. همچنین» با توجه به وجود معانی مختلف
برای غلوّ در صفات و نسبیبودن معنای آن» ویژگی بارز قمیان در پرهیز از احلدیث
ضیف و غلوآمیز چ مقابته با تاقاان آن» اخذ و استفاده اسحابقمی از روایات و کنب او:
کنرت روایات او در کتب اربعه و نقل محمد بن یحیی از روایات بصائرالدرجات العطار
در همان دوره» میتوان گفت این احتمال که صفار در زمرة غلوکنندگان بوده» توهمی
پیش نیست و استتنای ابنولید. در خصوص کناب پسات رالدرجات» حاکی از ی خاص
او است» نه صفا.
Machine summary:
همچنین ، با توجه بـه وجـود معـانی مختلـف برای غلو در صفات و نسبی بودن معنای آن ، ویژگـی بـارز قمیـان در پرهیـز از احادیـث ضعیف و غلوآمیز و مقابله با ناقلان آن ، اخذ و استفاده اصحاب قمی از روایات و کتب او، کثرت روایات او در کتب اربعه و نقل محمد بن یحیی از روایات بصائر الـدرجات العطـار در همان دوره ، می توان گفت این احتمال که صفار در زمره غلوکنندگان بـوده ، تـوهمی بیش نیست و استثنای ابن ولید در خصوص کتاب بصائر الدرجات ، حاکی از مشی خـاص او است ، نه غلو صفار.
یکی از اشکالاتی که درباره این کتاب مطرح شده ، این اسـت کـه یکـی از شـاگردان بسیار سرشناس صفار، یعنی محمد بن حسن بن ولید، معروف بـه ابـن ولیـد، کـه شـیخ قمی ها و استاد شیخ صدوق بوده است ، اجـازه ٔ نقـل ایـن کتـاب را بـه شـاگردان خـود نمی داده و در اصطلاح علم رجال ، آن را استثنا کرده است .
با دقت در عبارت مزبور، معلوم می شود که نجاشی از دو راه به کتب دسترسی پیـدا کرده است : اول از طریق ابوالحسین علی بن احمد بن محمد بن طاهر قمی ، که همـان ابـن ابـی جید قمی است ، از ابن ولید از صفار؛ در این طریق ، نجاشی تصریح دارد که ابن ولید همه ٔ آثار صفار به جز بصـائر الـدرجات او را روایـت مـی کـرده ؛ یعنـی ابـن ولیـد در اجـازه ٔ رواییاش برای ابن ابی جید کتاب بصائر را استثنا کرده است .