Abstract:
نسخة خطی شاهنامة غیرمصوّر بایسنقری که در موزه و کتابخانة ملی ملک در تهران، قرار دارد، یکی از معدود نسخ سبک بایسنقری است که در گنجینههای داخلی نگهداری میشود. سبک بایسنقری از آن رو اهمیت دارد که ویژگیهایش بر تمامی سبکهای پس از خود، از ایران گرفته تا هند مغولی و ترکیة عثمانی، تاثیر نهاده است. با این حال ویژگیهای بصری و زیباییشناختی حاکم بر شیوة کتابآرایی این نسخه تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش پیشرو تلاش میکند تا با استفاده از روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی موردی و با تکیه بر مطالعة کمّی و کیفی این نسخه، نه تنها ویژگیهای خاصّ کتابآرایی آن را به بحث گزارده است، بلکه همچنین نظام و نیز شیوة صفحهآرایی نسخة یاد شده را از نو بازسازی میکند. نتیجة این پژوهش نشان میدهد که نسخة شاهنامة غیرمصور بایسنقری از تمامی خصوصیات سبک بایسنقری برخوردار است و تنها استثناء تصاویر این نسخه این است که نمیتوان آنها را اصیل دانست.
Machine summary:
این نسخه که با شمارة 6031 در محل کتابخانه و موزة ملی ملک محفوظ است، به رغم زیبایی کتابت و آرایهها و نیز همزمانی سال کتابت آن با سال ساخت نسخة مصور که آن را به موردی جالب برای بررسیهای تطبیقی بدل میکند، تاکنون کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته و کمابیش ناشناخته است.
معرفی نسخۀ خطی شاهنامۀ غیرمصور بایسنقری این نسخه از شاهنامة بایسنقری که همراه با یک نسخه از خمسة نظامی صحافی شده، با شمارة 6031 در محل کتابخانه و موزة ملی ملک حفظ و نگهداری میشود.
ق/ 1430م، کتابخانه و موزة ملی ملک تصویر 15 (سمت چپ) تذهیب دوم (سرلوح دیباچه)، شاهنامۀ غیرمصور بایسنقری، هرات، 833 ه.
ق/ 1430م، کتابخانه و موزة ملی ملک ب) تذهیب دوم (سرلوح دیباچه): این تذهیب که عبارت از یک سرلوح لاجوردی رنگ است، در صفحة دوم این نسخه قرار دارد و به منزلة نشانة آغاز دیباچة کتاب عمل میکند.
ق/ 1430م، کتابخانه و موزة ملی ملک تصویر 17 (سمت چپ) تذهیب چهارم (سرلوح متن)، شاهنامۀ غیرمصور بایسنقری، هرات، 833 ه.
ق/ 1430م، کتابخانه و موزة ملی ملک د) تذهیب چهارم (سرلوح متن): این تذهیب که در صفحة 15 نسخه قرار دارد دومین و آخرین سرلوح این نسخه از شاهنامه است.
بر بستر بیضی مرکزی این طرح که با استفاده از یک نوار اسلیمی زمردی رنگ تزیین شده، به خط کوفی تزیینی و با قلم سفیداب محرر عبارت "ذکر الله اعلی و بالتقدیم اولی" نگاشته شده که نشان دهندة آغاز متن نسخه است (تصویر 17).
ق/ 1430م، کتابخانه و موزة ملی ملک تصویر 19 (سمت چپ) اهداء نسخة شاهنامه به شاهزاده بایسنقرمیرزا، شاهنامۀ غیرمصور بایسنقری، هرات، 833 ه.