Abstract:
«خامس اصحاب الکساء» یا «خامس آل عبا» از اصطلاحاتی است که در متون زیارتی شیعه با آن مواجه میشویم. در برخی از این متون، برخلاف آنچه که پیشتر شنیده و به کار بردهایم، این عبارت بر افرادی غیر از حضرت سیدالشهداء(ع) مانند امام علی(ع) و امام حسن(ع) به کار برده میشود. در این نوشتار که به شیوهی توصیفی ـ تحلیلی به سامان رسیده است، کوشش شده تا دربارهی معنا و مصداق این عبارت، به بحث پرداخته شود. لذا ابتدا به معنا و مفهوم این اصطلاح و اینکه چه کسانی خامس آلعبا هستند، پرداخته شده و مستندات اطلاق این عنوان بر هر یک از آل عبا ارائه میگردد. سپس در ادامه به این مساله پرداخته میشود که آیا این عنوان از عناوین و ویژگیهای اختصاصی امام حسین(ع) است یا اینکه عنوان عامی است که بر هر یک از پنج تن آل عبا قابل تطبیق و اطلاق است؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که خامس در این متون، به معنای پنجمین نفر نبوده و فرد مورد خطاب در زیارت، به عنوان یکی از پنج تن اهل کساء برشمرده میشود.
Machine summary:
سپس در ادامه به این مسأله پرداخته میشود که آیا این عنوان از عناوین و ویژگیهای اختصاصی امام حسین(ع) است یا اینکه عنوان عامی است که بر هر یک از پنج تن آل عبا قابل تطبیق و اطلاق است؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که خامس در این متون، به معنای پنجمین نفر نبوده و فرد مورد خطاب در زیارت، به عنوان یکی از پنج تن اهل کساء برشمرده میشود.
آنچه که مشهور است اینکه امام حسین(ع) به خامس آل عبا شهرت دارد؛ اما نکتهی شایستهی توجه اینکه در برخی متون دینی، این اصطلاح بر افراد دیگر از اصحاب کساء نیز گفته میشود.
در بحارالأنوار به نقل از کامل الزیارات آمده است: همواره محمد بن علی ابن الحنفیه به کنار قبر حسن بن علی صلوات الله علیه میآمد و میگفت: «السلام علیک یا بقیة المومنین و ابن أول المسلمین و کیف لاتکون کذلک و أنت سلیل الهدی و حلیف التقی و خامس أهل الکساء و غذتک ید الرحمة.
اگر ملاک شمارش، ترتیب قرار گرفتن این پنج بزرگوار زیر کساء باشد، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نخستین نفر، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) نفرات دوم و سوم، امام علی(ع) نفر چهارم و حضرت فاطمه (س) نفر پنجم و خامس آن بوده؛ بنابراین به امام حسین(ع) که نفر سوم است، باید ثالث اهل الکساء گفت.
یا اگر ملاک ترتیب خروج از دنیا باشد، بعد از پیامبر گرامی اسلام، حضرت فاطمه (س) نفر دوم و امام علی(ع) و امام حسن(ع) سومین و چهارمین نفر و امام حسین(ع) نفر پنجم و خامس آنها بوده است و برخی از نویسندگان این توجیه را پسندیدهاند.