Abstract:
شاهنشاهی کوشانیان یکی از شاهنشاهیهای بزرگ جهان باستان بود که از اوایل سده اول تا میانه سده چهارم میلادی بخشهای مهمی از آسیایمرکزی و شمال هند را تحت سلطه خود داشت. این شاهنشاهی، به واسطه موقعیت جغرافیایی خاص خود و قرارگرفتن در حاشیه حکومتهای قدرتمند سیاسی و سنتهای بزرگ دینی، محیطی چندفرهنگی را تشکیل داده و بدین ترتیب زادگاه پیدایش و شکوفایی آثار هنری برجسته و متنوعی شد که خود، مجموعهای از عناصر دینی، هنری و فرهنگی تمدنهای پیرامون بودند. در این میان سهم عمدهای از این عناصر را باید مربوط به سنتها و باورهای ایرانی دانست که به بهترین شکل بر سکهها، که خود از مهمترین انواع هنر کوشانی هستند، نمود یافتهاند. بر این سکهها شمایل گروه پرشماری از ایزدان مورد پرستش کوشانیان تصویر گشته و به همراه نام بلخی آنها معرفی شده است. اسامی اغلب این ایزدان را در منابع زردشتی مییابیم و شمایل بسیاری از آنان را نیز، علیرغم شکلگیریشان بر اساس شمایل ایزدان یونانیرومی و نفوذ عناصر هندی در آنها، میتوان در تناسب با توصیفات منابع زردشتی از آنان دانست. بنابراین سکههای کوشانی، به عنوان گنجینهای باارزش و بینظیر از نام و تصویر ایزدان زردشتی، جایگاهی والا در مطالعات ایرانی و به ویژه شناخت دین زردشتی در شرق ایران دارد که خود با توجه به ناچیز بودن منابع تصویری در غرب ایران و کمبود منابع اطلاعاتی از شرق ایران اهمیتی دو چندان مییابد، به گونهای که شناخت شمایل بسیاری از ایزدان زردشتی بدون وجود آنها هرگز میسر نیست.
The Kushan Empire was one of the greatest powers in the ancient world, which dominated key swathes of Central Asia and North India from the early first to the mid-fourth century AD. Thanks to its proximity to powerful political states and religious traditions, this Empire had developed a multicultural environment and become a fertile ground for the flourishing of various artistic masterpieces, which were a valuable collection of religious, artistic, and cultural elements.
In this collection, we can discern the influence of Iranian traditions and beliefs, which is best manifested on coins as one of the most important types of Kushan art. On these coins, the images of a large number of deities worshipped by Kushanian are depicted along with their Bactrian names. Most of the names of these deities can be found in Zoroastrian sources and—despite their iconography, which derives from the Graeco-Roman deities and also reflects the Indian influence—understood in accordance with their descriptions therein. Therefore, Kushan coins, as a valuable and unique collection of the names and images of Zoroastrian deities, play an important role in Iranian studies, especially in the study of Zoroastrianism in the east of Iran. Given the scarcity of pictorial sources in the west of Iran and the overall shortage of information from the east, this resource becomes of vital importance in such a way that without them, it would have never been possible to have recognized the pictures of many Zoroastrian deities we have come to know today.
Machine summary:
). مهمترین فهرست موجود از نخستین پادشاهان کوشانی در کتیبۀ مفصل و باارزش چهارمین و قدرتمندترین پادشاه کوشانی، یعنی کانیشکا، در محوطۀ رباطک (Rabatak) ارائه شده است که کانیشکا در آن نیاکان خود را به این صورت معرفی میکند: «کوجولاکدفیسس، پدر پدربزرگ، ویمهتکتو، پدربزرگ، و ویمهکدفیسس پدر» (KujulaKadphises, Vima Taktu/ Takto, VimaKadphises ; Sims- William in Sims-Williams and Cribb 1995/ 1996: 80) و این توالی باتوجهبه سکههای بهدستآمده از این پادشاهان نیز تأیید میشود (Alram 1999: 22ff.
همچنین، شواهد نشان از تأثیر برخی باورهای دینی خاندانی در این انتخاب دارند، چنانکه در کتیبهای کوشانی که از دشت ناوور (Nawūr) بهدست آمده است (Sims-Williams and Falk 2014)، ایزد ماه، از ایزدان کهن ایرانی و حامی خاندان سلطنتی کوشانی، که درعینحال پیوندی نزدیک با شیوا داشت، بهمنزلة حامی ویمهکدفیسس معرفی شده است (Harmatta et al.
۳. کانیشکا و تجلی ایزدان زردشتی بر سکههای او در دورۀ حکومت کانیشکا اقدامات و اصلاحات بسیار مهمی صورت گرفت (بنگرید بهFrye 1984: 261; Klimburg-Salter 1999: 4; Sims-Williams and Cribb 1995/ 1996: 78, 107) که از مهمترین آنها باید به تلاش وی برای احیا و بهکارگیری زبان بلخی بهجای زبان یونانی اشاره کرد، که دو نمونۀ آن را در کتیبۀ رباطک و بر سکههای این پادشاه مشاهده میکنیم.
(1991/ 1992), “OEƥO: Another Kushan Wind God”, Silk Road Art and Archaeology, vol.