Abstract:
اقتصاد کشاورزی ایران در دوره قاجار درپی ادغام در مناسبات بازارجهانی نظام سرمایهداری از شیوهتولید معیشتی به شیوهتولید تجاری تغییر کارکرد داد. تجاری شدن شیوهتولید کشاورزی در ایران که سرنوشت محتوم اقتصادی بسیاری از جوامع توسعهنیافته بود طی سالهای 1309تا1316 دچار وقفه شد. این وقفه ناشی از تغییر شیوهتولید کشاورزی ایران از کشاورزی تجاری به کشاورزی صنعتی بود. بدین ترتیب اقتصاد کشاورزی ایران برای نخستینبار طی سالهای 1309تا1316 شاهد ظهور و افول شیوه تولیدی جدیدی بود که از میتوان به عنوان کشاورزی صنعتینام برد.بر این اساس مقاله پیشرو در صدد است تا با استفاده از روش تاریخی و با بکارگیری اسناد و مدارک آرشیوی و روزنامهها و مجلات عصر پهلویاول به بررسی چرائی چگونگی ظهور و افول کشاورزی صنعتی در سالهای 1309تا 1316 بپردازد. دستاوردهای این پژوهش نشان میدهد که گرایش حکومت به ایجاد صنایع ماشینی جهت تولید کالاهای مصرفی موجبات ظهور کشاورزی صنعتی با هدف توسعه کشت مواداولیه کشاورزی مورد نیاز صنایع مانند چغندر، چای، پنبه و توتون گردید. افول کشاورزی صنعتی نیز نتیجه الزام ایران به صدور مواداولیه کشاورزی مورد نیاز صنایع آلماننازی درپی انعقاد پروتکلهای محرمانه مبادلات تجاری میان دو کشور بود.
The agricultural economy in Iran underwent a change, from daily living production to
commercial one, after joining the world market of capitalism during the Qajar Dynasty.
Commercialization of agricultural production in Iran—which was the doomed economic
destiny of most undeveloped societies—suffered from interruption from 1309 to 1316. This
interruption was due to the change in ways of production from commercial agriculture to
industrial one. So, for the first time agricultural economy of Iran experienced the rise and fall of
a new way of production from 1309 to 1316 that can be called ‘industrial agriculture’. On the
basis of this idea, the present article, through using archive documents and newspapers of
the reign of Pahlavi I,will study why and how the rise and fall of industrial agriculture happened.
The result of this survey shows that he tendency of government for establishing mechanized
industry in order to produce consumer goods paved the way for the emergence of industrial
agriculture which aimed at development of cultivation of primary agricultural products needed
for industry like beetroot, tea, cotton and tobacco. Failure of industrial agriculture forced Iran
to export primary agricultural products which were necessary for Nazi Germany`s industry
after termination of secret commercial protocols between the two countries.
Machine summary:
بحران اقتصادی ١٩٢٩ که موجب کاهش درآمدهای ایران از محل صدور مواداولیه کشاورزی به بازارهای جهانی از یک سو و کاهش واردات کالاهای ساخته شده مصرفی از سوی دیگر گردیده بود به ناچار حکومت پهلوی اول را از سال ١٣٠٩ به اجرای سیاست صنعتیسازی با هدف تأمین کالاهای ساخته شده مصرفی مورد نیاز کشور از قبیل قند، شکر، چای، پارچه ، محصولات دخانی ...
انعقاد پروتکل های محرمانه مبادلات تجاری میان دو کشور ایران و آلمان نازی در ســال های ١٣١٤، ١٣١٧ و ١٣١٨ کــه بر اســاس آن ها ایران ملزم به تأمیــن مواداولیه مورد نیاز صنایع آلمان مخصوصا مواداولیه کشــاورزی میشــد در ابتدا سیاســت صنعتیسازی و متعاقب آن توسعه کشاورزی صنعتی را از اولویت برنامه های اقتصادی حکومت خارج کرد.
به همین خاطر بود که از ســال ١٣١٦ کشــاورزی صنعتی به نفع سیاست توسعه کشــاورزی تجاری با هدف تامین مواداولیه کشــاورزی مورد نیاز صنایع آلمان از اولویت برنامه های اقتصادی حکومت خارج شد و برخی از محصولات کشاورزی تولید شده در ایران مانند پنبه و توتون علیرغم اینکه میتوانســتند در خدمت تولید صنایع ایران باشــند در لیست اقلام صادراتی به آلمان قرار گرفت .
خارج شــدن صنعتیسازی از اولویت برنامه های اقتصادی دولت در سال ١٣١٦ در حالی صورت میگرفت که علیرغم رشد شتابان ایجاد صنایع مصرفی توسط بخش دولتی و خصوصی نیاز ایران به کالاهای مصرفی از طریق تأمین آن در داخل کشــور برطرف نشــده بود و ضرورت تداوم اجرای سیاست صنعتی و به دنبال آن توسعه کشاورزی صنعتی همچنان وجود داشت .