Abstract:
تاریخ و سیاست مقولههایی هستند که از دیرباز دارای تعامل و داد و ستد بودهاند و رابطه آنها به اندازه قدمت تمدن بشری است. امر سیاسی در گستره تاریخ رخ میدهد و تاریخ منتقلکننده تجارب و دست آوردهای آن به جوامع آتی است. در تمدن اسلامی، در قرون میانه، تاریخ توسط اندیشمندان تاریخباور به ساختاری عقلانی بدل شد که به دنبال خشونتگریزی و خردگرایی در امر سیاسی نیز برآمد. مقاله حاضر، به کاوش در مفهوم امر سیاسی در رساله آفرینش و تاریخ، نوشته مطهّربنطاهر المقدّسی اختصاص دارد. مقدسی در حکمت عملی خود، تاریخ و سیاست را به هم گره زده و تقابل دوست و دشمن را به تکثر و حضور ارادههای آزاد در عین وحدت انسانی بدل کرده است. دیدگاه روشناندیشانه او در تاریخ عمومی، هیچ اندیشه و انسانی را به محاق نرانده و به همه آرا و عقاید اجازه حضور و ابراز وجود داده تا حقیقت را خود مخاطب برداشت کند. هرمنوتیک تاریخی وی، بنمایههایی از تبارشناسی یا تاریخ انتقادی را در سدههای میانه پرورانده است.
Machine summary:
طغيان توده ها، ص ۴۷ دين اسلام در سرزميني سر برآورد که به عقلانيت و تفکر به نحو درخور توجهي بها داده نميشد، ولي با توجه به پتانسيل عظيمي که در بطن آن وجود داشت و دعوت آشکار به تفکر و انديشه ورزي و حمايت عملي از آن ، چندي بيش طول نکشيد که توانست مرزهاي شبه جزيره عربستان را در نوردد و تمدني بزرگ را ايجاد کند که نه تنها از لحاظ جغرافيايي، بلکه از نظر معرفت شناختي و فلسفي نيز با ديگر تمدن هاي بزرگ جهاني قابل مقايسه است .
چون مقدسي در زمانه خود، فردي جامع تمام علوم بوده و سياست نيز در دستة حکمت عملي قرار داشته و در دانش فلسفه از آن بحث ميشده ، ميتوان وي را فردي داراي انديشه سياسي دانست که با يک نظام انديشه اي به تاريخ نگاري خردباورانه همچون مسعودي، عامري و مسکويه رازي پرداخته و با رهيافت هرمنوتيکي ميتوان به واکاوي پيوند تاريخ و امر سياسي در انديشه او اقدام کرد.
در ميانة سنت تاريخ نگاري خردگرايانه از جهان ، مقدسي با کتاب البدء والتاريخ ، در ميانه سده چهارم هجري (۳۵۵ق ) سر برميآورد که پس از مسعودي و پيش از ابوعلي، عقل را داور نهايي در روايت تاريخ قرار ميدهد و تاريخ وي با فلسفه و کلام و عقايد آميخته است ؛ چنان که به عقيده روزنتال «مباحث فلسفي، کلامي و علمي، چهره تاريخي اين اثر را تيره و تار کرده است » (روزنتال ، ١٥٨ :١٣٦٦ ).
مقدسي نيز در سير تاريخ نگاري خود به خوبي اين امور را برجسته کرده است .