Abstract:
دوران حاکمیت خاندان پهلوی از دیدگاههای گوناگون با نظام و نظامی گری آمیخته است. ازابتدای استیلای این سلسله بر این سرزمین همواره رویکردهای نظامی مآبانه و ارتشی درامور مختلف هم دخیل بوده اند و هم در حاکمیت از رجحان برخوردار بودند. موسس سلسله پهلوی به نوعی با کودتای نظامی طومار قاجاریه را در هم پیچید و باحمله نظامی دیگری که می توان از آن به عنوان کودتا یاد کرد سلطنت را به پسرش منتقل نمود. از این جهت می توان اهمیت ارتش در دوران پهلوی را بسیار مهم و تاثیرگذار ارزیابی کرد. به سادگی می توان چنین بیان نمود که توسعه، تجهیز و روزآمد کردن ادوات و نیروهای نظامی همواره در اندیشه های محمدرضا پهلوی حضور پررنگی داشته است.
اما به هیچ روی نمی توان نقش محوری افزایش در آمدهای نفتی را نادیده انگاشت و انکار نمود. ارتش ایران هر روز پیشرفته تر جلوه می کرد و همه روزه بر فهرست بلند بالای تجهیزات آن افزوده می گردید. همه اینها از یک سو و روابط رو به گسترش ایران و ایالات متحده آمریکا از سوی دیگر می توانست با آموزش نیروی انسانی ایران را به ماشین جنگی شکست ناپذیر منطقه بدل سازد. به هرحال پرسش اساسی را می توان اینگونه طرح نمود که اساسا آیا افزایش ناگهانی درآمدهای نفتی در واپسین سالهای حاکمیت پهلوی در دهه 1350 در پیشرفت تسلیحاتی و تجهیزات ارتش ایران نقشی داشته است؟ چگونه می توان به عمق این تاثیرات پی برد؟
آری، ساختار فردی حاکمیت ایران در کنار افزایش در آمدهای ناشی از فروش نفت به یکباره ارتش ایران را به پیشرفته ترین ماشین جنگی منطقه تبدیل نمود که درکنار تسلیحات پیشرفته نظامی، افسرانی آموزش دیده و مجرب نیز در اختیار داشت. ساختار تصمیم سازی دربار که زیر نظر مستقیم و مداوم شاه کنترل میگردید اکنون با در اختیار داشتن منابع سرشار مالی سعی در عملی ساختن نقشه های سالهای نه چندان دور خود داشت که تاحدودی نیز محقق گردید.
Machine summary:
به هرحال پرسش اساسی را می توان اینگونه طرح نمود که اساسا آیا افزایش ناگهانی درآمدهای نفتی در واپسین سالهای حاکمیت پهلوی در دهه 1350 در پیشرفت تسلیحاتی و تجهیزات ارتش ایران نقشی داشته است؟ چگونه می توان به عمق این تاثیرات پی برد؟آری، ساختار فردی حاکمیت ایران در کنار افزایش در آمدهای ناشی از فروش نفت به یکباره ارتش ایران را به پیشرفته ترین ماشین جنگی منطقه تبدیل نمود که درکنار تسلیحات پیشرفته نظامی، افسرانی آموزش دیده و مجرب نیز در اختیار داشت.
نقش محوری درآمدهای نفتی در تجهیز تسلیحات نظامی هر چند که در کشورهای اروپایی ارتش به عنوان یک نهاد اجتماعی بر اساس اهدافی مستقل از شرایط سیاسی و اقتصادی کشور بنا شده، در ایران بنیان نهاد ارتش همانطور که می دانیم وابسته به اقتصاد تک محصولی بود، که یکی از اهداف اساسی تشکیل، تثبیت و تحکیم آن افزایش میزان احاطه دولت مرکزی بر کنش های داخلی می توانست باشد.
(یادداشت های علم،ج 1، 1391: 79) وی می افزاید؛ پس از آنکه وضع کشور سرو سامان یافت هدف شاه دوچیز بود: یکی آنکه درآمد نفت را تا آن جا که شدنی است افزایش دهد و دیگر انکه درآمد مزبور را پیش از هر چیز صرف خرید اسلحه و گسترش ارتش کند .
(بنی صدر ، 1356 : 80) باید افزود از زمانی که برنامه عمرانی 5 ساله آبادانی به راه افتاده بود فرض بر این بود که درآمد نفت به مصرف عمران کشور برسد ولی در عمل به دنبال هر پیروزی نفتی پیش از آن که دولت فرصتی برای اندیشیدن به طرح های نیمه کاره یا انجام نیافته پیدا کند شاه فهرست درازی از نیاز های ارتش عرضه می داشت و دیگر کسی را یارای گفت و گو نبود.