Abstract:
از زمان فرونشستن شعله های جنگ سرد و اضمحلال نظام دوقطبی ، دولت ها هم کـاری در چارچوب سازوکارهای منطقه ای را بر هم کاریهای جهانی تـرجیح دادهانـد. لـذا در سالهای اخیر، مقولة منطقه گرایـی بـه طـور جـدی مـورد توجـه قـرار گرفتـه و نقـش سازمانهای منطقه ای در معادلات سیاست بین الملل پرفروغتر می گردد. در این میان، آسیای مرکزی با وجود نیاز به هم گرایی منطقه ای در مقایسه بـا دیگـر بخش های قارة کهن ، ناحیه ای است که از نظر تعاملات منطقـه ای هـم چنـان در سـطح پایین تری قرار دارد. اخیرا برخی از سازوکارها و سازمانهای منطقه ای در حال کمک به دولت های منطقه هستند، و در بین آنها، سازمان هم کاری شانگهای نقش برجسته تـری داشته و توجه بسیاری از ناظران بین المللی را به خود معطوف کرده اسـت . لکـن میـان تحلیل گران در مورد نقش و وزن حقیقی شانگهای اجماع نظـر چنـدانی وجـود نـدارد. اعتقاد عمومی این است که اگر شانگهای بتواند به نگرانی ها و چالش های امنیتی اعـضا * عضو هیاتعلمی دانشگاه شهید بهشتی (fdaneshnia@gmail.com). ** دانشجوی دوره دکتری روابط بین الملل دانشگاه تهران . پاسخ گوید و زمینة رشد و توسعة اقتصادیـ اجتماعی آنان را نیز فراهم سازد، بـه یـک بازیگر مقتدر در صحنه های منطقه ای و جهانی تبدیل خواهد شد. جمهوری اسلامی ایران می تواند با اتخاذ رفتاری مدبرانه در محیط بین المللی ، پرهیز از تنش با غرب و تلاش مضاعف برای عادیسازی جریان پروندة هسته ای، حـساسیت اعضای شانگهای را نسبت به ورود دائم خود که منافع دوسویه ای را بـرای مـا و سـایر اعضای سازمان به همراه خواهد داشت ، کاهش دهد.
Machine summary:
در ايـن ميـان «آسـياي مرکزي»(١) در مقايسه با ديگر بخش هاي قـارة کهـن ، ناحيـه اي اسـت کـه از نظـر هـم کـاري منطقه اي هم چنان در سطح پايين تري قرار دارد و از فقدان سازوکارهاي لازم براي رسيدن بـه يک هم گرايي عميق تر و مستمر براي رفع مـشکلات پـيش روي کـشورها و تعقيـب منـافع مشترک رنج مي برد، و بيش از هميشه نيازمند هم کاري و هم گرايي منطقه اي است .
اين نهادهـا عبارتنـد از: سـازمان پيمـان امنيـت دسـته جمعـي (CSTO) يـا Collective Security Treaty Organization بـه رهبري روسيه ، و ناحية عاري از سلاحهاي هسته اي آسـياي مرکـزي (CANWFZ) کـه بـه ابتکار ازبکستان مطرح شد و اسنادش در ٨ سـپتامبر ٢٠٠٦ در شـرق ايـن کـشور بـه امـضاء رسيد، جامعة اقتصادي اوراسيايي (EEC) يا Eurasian Economic Community و سـازمان هم کاري شانگهاي (SCO) يا Shanghai Cooperation Organization .
در گام بعدي با عنايـت بـه ايـن مطلـب کـه بسياري از صاحب نظران، سازمان هم کاري شانگهاي را نهادي روسي ــ چينـي و اهرمـي براي تحکيم و ارتقاي جايگاه اين دو کشور در منطقة آسياي مرکـزي بـراي مقابلـه بـا نفوذ ايالات متحدة امريکا مي انگارند، به مشاهدة چشم انداز حـال و آينـدة شـانگهاي از منظر روسيه و چين مي پردازيم .