Abstract:
مسالة جنبش های اسلامی به خصوص پس از انقلاب اسلامی ایران مجددا مـورد توجـه قرار گرفته است . پژوهش های موجود بیشتر در صدد پاسخ به چرایی شکل گیری چنین جنـبش هـایی برآمـده و رویکـرد آسـیب شـناختی داشـته انـد. در ایـن میـان، جنـبش اخوانالمسلمین مصر از آنجا که جزء نخستین و پـیش روتـرین جنـبش هـای اسـلامی محسوب می شود، از اهمیت ویژهای برخوردار است . در این پژوهش علاوه بـر تحقیـق در مورد چرایی ایجاد این جنبش ، به بررسی سیر فکری و عملی اخوانالمسلمین مـصر نیز می پردازیم . سوال اصلی پژوهش حاضر این است که آیا اخـوانالمـسلمین مـصر بـا توجه به ایدئولوژی خاص خود، یک جنبش بنیادگرا محسوب می شود و یا ایـن کـه در گذر تاریخ تغییراتی در آن رخ داده است ؟ فرضیه این پژوهش ایـن اسـت کـه اگرچـه اخوان در دورة میانة عمر خود بنا به دلایل تاریخی ـ سیاسی خاص آن زمان بـه سـمت *. استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان (yahoo.com@hmass٢٠٠٥). **. دانشجوی دورة دکتری علوم سیاسی دانشگاه اصفهان . بنیادگرایی نسبتا رادیکال سوق داده شد، اما به محض بر طرف شدن آن شرایط ، هرچـه بیشتر به سوی مشارکت و استفاده از روشهای پارلمانتاریـستی حرکـت کـرد. در ایـن پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و شیوة کتابخانه ای، سعی می کنیم فرضیة مذکور را بررسی کنیم .
Machine summary:
بـه ايـن معنا که ساختارهاي سياسي ـ اجتماعي موجود با تبـديل يـک آرمـان بـه هـدف جنبش چگونه برخورد مي کنند؛ - فشار ساختاري: منظور تنش ها و تضادهاي دروني يک جامعه است که مي توانند منجر به ايجاد يک جنبش شوند؛ مثل تضادهاي قومي ، اقتصادي و فرهنگي ؛ - ايدئولوژي: در ابتدا وضع موجود را نقد مـي کنـد و سـپس راه رهـايي را نـشان مي دهد؛ - عوامل تشديدکننده: از جمله حوادث ناگهاني و برخورد حکومـت هـا بـا آرمـان يک گروه ؛ - رهبري و سازمان: بايد گروهي هماهنگ براي بسيج کردن تـودههـا و بـه دسـت آوردن امکانات، نيروي انساني و منابع مالي ايجاد گردد؛ - پاسخ نظام سياسي به جنبش : اساسا نظامهـاي سياسـي در مقابـل جنـبش هـا دو راهکار را مد نظر قرار مي دهند.
با توجه به آنچه گفته شد، مي تـوان برخـي از حرکـت هـاي معاصـر چـون اخـوان المسلمين را نوعي جنبش اجتماعي تلقي کرد، زيرا اولا بر اثر وجـود برخـي مـشکلات ساختاري در جامعه به وجود مي آيند، داراي ايدئولوژي ديني و رهبري و سـازماندهـي هستند و البته در اکثر موارد پاسخ رژيم هاي سياسي به آنها منفـي و شـامل سـرکوب و استفاده از نيروهاي مسلح بوده است .
البته ذکر اين نکته لازم به نظر مي رسد که جمعيت اخوانالمـسلمين در ده سـال اول تأسيس خود، صبغه سياسي چنداني نداشت و بيشتر به امور فرهنگـي مـي پرداخـت ؛ تـا آنجا که حسن البنا خطاب به ياران خود مي گويد: جمعيت اخوان المسلمين به قانون اساسـي بـه عنـوان نظـام حکومـت در مـصر احترام مي گذارد و هيچ تلاشي براي آسيب رساندن به قانون يا برانگيختن مـردم عليه آن و يا منفي يا ناپسند نشان دادن قانون نمي کند...