Abstract:
این مقاله به واکاوی قاعده کمتر شناخته شده «لزوم معاشرت به معروف در روابط زن و شوهر» میپردازد. به موجب این قاعده، رفتار متقابل زن و شوهر باید هماهنگ با عرف روزآمد جامعه مسلمانان باشد. این به معنای آن است که افزون بر آموزههای دینی مستفاد از کتاب و سنت، آن دسته از عرفهای عقلانی که در متون دینی صریحا یا ضمنا از آنها نهی نشده باشد، میتواند و باید هماهنگ با آموزههای دینی نقش تعیینکنندهای در ترسیم نظام حقوق خانواده ایفا نماید؛ حتی اگر این عرفها نوپیدا باشند.
بدینسان «معروف» مفهومی عرفی است که مصادیق آن بر حسب زمان و مکان و نیز درجه تمدن و فرهنگ جامعه اسلامی که زوجین در آن زندگی میکنند، میتواند متفاوت باشد.
مقاله به روش تحلیلی و با استناد به قرآن مجید، سنت پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) و موارد استناد فقیهان به لزوم معاشرت به معروف، برای توسعه آن به یک قاعده فقهی الزامی استدلال نموده و با توجه به عموم ادله نشان داده است که قاعده میتواند در همه قلمروهای روابط خانوادگی از جمله: مدیریت خانواده، روابط زناشویی زوجین، چند و چون نفقه، سکنای زوجین و تصمیم درباره کم و کیف فرزندآوری مورد توجه قرار گیرد.
Machine summary:
اين تلاشها در جاي خود ستودني است ؛ اما براي دستيابي به قرائتي از نظام حقوق خانواده که با اقتضائات زمان سازگار باشد، بايد قواعدي را به کار بست که قاعده «لزوم معاشرت به معروف» در روابط زن و شوهر/٥٥/۵۵ بتواند کل نظام حقوقي خانواده را پوشش دهد؛ به گونه اي که هم از توسل به ابزارها و اصول ثانوي موردي بي نياز شويم و هم زندگي زن را همسايه ضرر و عسر و حرج نسازيم .
بررسي نظرات فقيهان و حقوقدانان در باب مفهوم معاشرت به معروف، از نوعي اتفاق نظر آنان در اين باره خبر مي دهد: آنان در مقام تعيين مصاديق معاشرت به معروف، نوعا به عرف احاله دادهاند (کاتوزيان، ١٣٨٨، ص٢٠٢؛ امامي ، ١٣٤٧، ج ٤، ص٤٣٠؛ طباطبايي ، ١٣٦٧، ج ٤، ص٤٠٤) و معتقدند که حسن سلوک، مفهومي عرفي دارد و تابعي از عرف و آداب و رسوم اجتماعي است ؛ لذا لوازم آن را بدون در نظر گرفتن شرايط زماني و مکاني حاکم بر هر جامعه نمي توان به دقت تعيين کرد.
تقرير و تفسيرهايي که گاه از نوع رابطه زن و شوهر در اين باره مي شود (فيض کاشاني ، بي تا، ج٢، ص٢٩٠؛ فاضل هندي، ١٤١٦، ج٧، ص٢٧٠؛ حائري طباطبايي ، ١٤١٨، ج١١، ص ٦٧؛ نجفي، بي تا، ج ٢٩، ص ١١٥؛ بحراني ، ١٤٠٥ق ، ج ٢٣، ص ٨٩؛ موسوي خميني ، ١٣٩٠ق ، ج ٢، ص٢٤٢) با قاعده معاشرت به معروف سازگار نيست .