Abstract:
نگاهی به تحولات یک قرن اخیر در خاورمیانه نشان می دهد اسلام گرایی نه تنها در بیشتر رویدادها، تحولات و دگرگونیهای مهم غائب نبوده، بلکه همیشه به عنوان کنشگری فعال در این رویدادها نقش آفرینی کرده است. یکی از بارزترین آنها حضور فعال اسلامگرایان در انقلابهای عربی سال 2011 و تحولات پس از آن بوده است. در این تحولات، خوانش های مطرح گفتمان اسلام سیاسی اعم از از شیعی، سنی یا معتدل و افراطی و بنیادگرا و... نقش آفرینی کرده اند. این امر را می توان نقطه عطفی در بازیگری همه جانبه اسلام گرایان در تحولات خاورمیانه به حساب آورد. هر چند روندهای طی شده در چند سال اخیر حاکی از افزایش تهدیدات و آسیبهای اسلامگرایان و گفتمان اسلام سیاسی بوده است، اما این امر به معنی پایان کار گفتمان اسلام سیاسی نیست، بلکه میتواند حاکی از میزان نفوذ و قدرت اسلام گرایان در معادلات سیاسی- امنیتی، اجتماعی و فرهنگی خاورمیانه و فضای وسیع کنشگری آنان باشد. این که گفتمان اسلام سیاسی چه وضعیتی در آینده این منطقه خواهد داشت، سوال اصلی این مقاله است. این سوال با بهره گیری از مبنای مفهومی و نظری تحلیل گفتمان انتقادی لاکلاو موف و با استفاده از روش آینده پژوهی تحلیل لایه لایهای علتها، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با توجه به یافتههای تحقیق در نهایت سناریوهای مطلوب و مرجح تدوین گردیده است.
Machine summary:
خاورمیانه منطقـه ای گسـترده شـامل ایـران ، ترکیـه ، شـامات ، کشورهای حاشیۀ جنوبی خلیج فارس ، یمن ، عـراق و شـمال آفریقاسـت کـه عـلاوه بـر ویژگیهای ژئوپلیتیک ، ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک ، رهیافـت هـای فرهنگـی (ذهنـی، ایدئولوژیک ، هویتی و معرفتـی) و جغرافیـایی (سـاختاری، کـارگزاری و فیزیکـی) نیـز توأمان ، در شناخت این منطقه نقش دارند؛ ب ) دربارة در نظر گرفتنِ گفتمان اسـلام سیاسـی بـه صـورت گفتمـانی واحـد (بـا خرده گفتمان های گوناگون ) یا وجود چندین گفتمانِ متفـاوتِ اسـلام سیاسـی، در میـان صاحب نظران و اندیشمندان ، تنوع و تکثر دیدگاه وجود دارد.
برخی نخبگان سیاسی و دینی، به پشتوانۀ قدرت های منطقه ای، اصرار مـیورزنـد کـه اسـلام کانون اصلی تحولات خاورمیانه است و هر نظام سیاسی، امنیتی و اجتمـاعی در ایـن منطقـه باید با در نظر گرفتن اصل حکومت اسلامی شکل بگیرد.
اخـوان المسـلمین بـه مثابـه ریشـه دارتـرین جریـان اسلام گرای جهان اسلام ، با تکیه بـر بنیـان هـای معرفتـی اسـلامی و بـازتعریف هویـت اسلامی توانست جریان فرهنگی، اجتماعی و سیاسی قوی و گسترده ای در جهان اسـلام تولید و سازماندهی کند و علاوه بر نفوذ در ساختار قدرت جوامـع اسـلامی خاورمیانـه به مثابه کنش گری فعال در نظام بین الملل نقش آفرینی کند و حتـی در پـی انقـلاب هـای عربی سال ٢٠١١ در خاورمیانه ، به صورت موقت و کوتاه مدت ، به حاکمیـت سیاسـی در کشورهای مصر و تونس دست یابد.