Abstract:
از زمره نوشتههای ملا محمد سعید رودسری گیلانی - حکیم قرن یازدهم و دوازدهم قمری و متعلق به مکتب اصفهان – کتاب «رسالة توحید» است که در آن، نظریة وحدت وجود را نقد و در خلال آن از ادلة توحید و شبهات مربوط به آن و همچنین تعین واجبالوجود بحث کرده است. او هم با عصر حکمای نامداری همچون صدرالمتالهین قرابت دارد و هم با جریانهای منتقد مکتب صدرایی همچون مدرسة ملا رجبعلی تبریزی و مانند او نزدیک است. این رساله که نگارندگان این مقاله آن را تصحیح و ترجمه کردهاند، گویا تنها اثر بهجایمانده از این حکیم، متکلم و فقیه مکتب اصفهان است. در نگاه کلی، مصنف رساله، منشا اشتباه صوفیه در قائلشدن به وحدت وجود را خلط میان دو معنای متفاوت مطلق وجود دانسته است و با ذکر اقوالی از حکما و متکلمان، آن را نقد و بررسی کرده است. او در ادامه، لوازم و تبعات اعتقاد به وحدت وجود را نیز ذکر و نحوة تعین واجبالوجود و توضیحات لازم دربارة حقیقت مطلق وجود را بررسی کرده است.
Machine summary:
حال با توجه به اظهارات مصنف گفته میشود: اگر صفات در خارج عین ذاتِ دارای تشخص برای پروردگار است، در این صورت، قدیم و واجببودن صفات لازم خواهد آمد و این به معنای کثرت قدما و واجبالوجود است یا به نحوی از انحاء تغایر، مغایر با ذات دارای تشخص پروردگار است؛ چنانچه مغایر بود، این امر مغایر، اعتباری محض است یا با قطع نظر از اعتبار تحقق دارد.
مصنف بیان میکند سید شریف (816ق) در حاشیة خود بر شرح قدیم فاضل اصفهانی (746ق) بر تجرید - که تاکنون بهصورت نسخه خطی است - مینویسد: کلام فاضل اصفهانی که گفته است «پس لازم میآید ماهیات نیز متحد باشند» و حال آنکه چنین نیست و گفتة او به اینکه درواقع فقط ذات واحدی موجود است که هیچ ترکیبی در او راه ندارد؛ بلکه برای او صفات متعددی وجود دارد که عین ذات اوست و آن حقیقت وجودی است که ذاتاً به دور از عدم و نشانهای از امکان است و بهصورت اعتباری تقیداتی برایش فرض میشود که برای همین قیود اعتباری، موجوداتی جدا از هم ظهور مییابند؛ به همین دلیل، تعدد حقیقی توهم میشود؛ بنابراین، مادامی که برهان عقلی بر بطلان این مطلب اقامه نشود، آنچه او ذکر کرده است مبنی بر عدم اتحاد ماهیات، تمام نیست و اشتراک وجود نیز تمام نیست؛ بلکه وجود هیچ ممکنی ثابت نیست.