رابطه‌ی شانس و مسوولیت اخلاقی در نگاه تامس نیگل Journal Article

ازنظر تامس نیگل مسوولیت اخلاقی و شانس اخلاقی دو نوع قضاوت درباره‌ی شان اخلاقی فاعل‌اند که اولی حاصل چشم‌انداز درونی به خودمان و جهان و مبتنی‌بر اختیار است و دومی حاصل چشم‌انداز خارجی و مبتنی‌بر عوامل خارج از کنترل. او با طرح چهار نوع شانس منتج، محیطی، سازنده و علّی، همه‌ی اعمال انسان را خارج از کنترل او می‌داند. لذا مسوولیت اخلاقی را به نفع شانس اخلاقی رد می‌کند. مقاله‌ی حاضر بعد از تحلیل رابطه‌ی شانس و مسوولیت اخلاقی ازنظر نیگل، واکنش دیگر فیلسوفان به دیدگاه او را در قالب سه رهیافت انکار، پذیرش و عدم‌انسجام بیان می‌کند و نتیجه می‌گیرد که نیگل با تمنای اراده‌ی آزاد مطلق برای بشر از یک سو و پررنگ کردن تاثیر عوامل شانس بر عمل از سوی دیگر، اختیار و مسوولیت اخلاقی انسان را منکر شده و دیدگاهی غیرقابل‌هضم درمورد انسان ارائه می‌دهد.

مقاله‌ی حاضر بعد از تحلیل رابطه‌ی شانس و مسؤولیت اخلاقی ازنظر نیگل، واکنش دیگر فیلسوفان به دیدگاه او را در قالب سه رهیافت انکار، پذیرش و عدم‌انسجام بیان می‌کند و نتیجه می‌گیرد که نیگل با تمنای اراده‌ی آزاد مطلق برای بشر از یک سو و پررنگ کردن تأثیر عوامل شانس بر عمل از سوی دیگر، اختیار و مسؤولیت اخلاقی انسان را منکر شده و دیدگاهی غیرقابل‌هضم درمورد انسان ارائه می‌دهد. بنابراین ویلیامز نتیجه می‌گیرد که اولا توجیه یک عمل صرفا به مراحل کسب آگاهی، انتخاب و تصمیم‌گیری فاعل بستگی ندارد و شانس نیز در آن مداخله دارد؛ ثانیا اخلاق مصون از شانس نیست؛ به این معنا که عوامل شانسی می‌توانند بر نحوه‌ی تحقق عمل فرد تأثیر بگذارند؛ ثالثا نشان می‌دهد که اخلاق، در میان سایر ارزش‌ها، از ارزش متعالی برخوردار نیست، چون کسب یک ارزش هنری (یا سایر ارزش‌ها)، به‌رغم زیرپاگذاشتن یک ارزش اخلاقی، می‌تواند پشیمانی یک فاعل نسبت به کار بد اخلاقی‌اش و سرزنش دیگران درقبال آن را تقلیل دهد. Rescher, Nicholas, (1993), “Moral Luck”, In Moral Luck, Ed. Daniel Statman, Albany:State University of New York Press. Thomson, Judith Jarvis, (1993), “Morality and Bad Luck”, In Moral Luck, Ed. Daniel Statman, Albany: State University of New York Press. ______, (1993), “Moral Luck”, In Moral Luck, Ed. Daniel Statman, Albany:State University of New York Press. ______, (1993), “Moral Luck”, In Moral Luck, Ed. Daniel Statman, Albany:State University of New York Press. _____ , (1993), “Postscript”, In Moral Luck, Ed. Daniel Statman, Albany: State University of New York Press.