Abstract:
پرداخت بدهیهای حجیم دولت، از جمله به پیمانکاران بخش خصوصی، یک معضل است که خود عاملی برای تعویق بدهی بخش خصوصی به نظام بانکی شده است. اعطای اوراق خزانة اسلامی به طلبکاران، میسرترین راه حل است. این راه حل در کشورهای پیشرفته تجربه شده و ثمرات خوبی به بار آورده است. ماهیت اخزا و بازار آن، که مبتنی بر تولید یا خرید (نقد یا غیرنقد) و فروش نسیه و تنزیل است، از نظر فقهی مشکلی ندارد. سوال این است که مزایا و چالشهای اخزا کدام است؟ اخزا مزایای بسیار مانند ایجاد رونق، کنترل بدهی دولت بدون اثر تورمی، شفافشدن نرخ سود تعادلی، افزایش فرصتهای تامین مالی، تولید اطلاعات، تعمیق بازار سرمایه و کاهش فشار بر نظام بانکی دارد. از چالشهای این اوراق که ضرورت بررسی بیشتر را اقتضا میکند، دائمیشدن بدهیهای دولت، تسلسل انتشار اوراق و شکلگیری بازار سیاه است. فرضیه این است که اخزا بهرغم ضرورت، دولت را به بدهی مزمن و کلان دچار خواهد ساخت.
Paying government debts especially the government debt to private contractors is a dilemma that itself has become a factor in postponing private sector debt to the banking system. Providing Islamic treasury bonds (Akhza) to creditors is the simplest solution. This solution has been experienced in developing countries and has brought good results. Using, analytical method, this paper seeks to analyze and evaluate the advantages and challenges of the Islamic treasury bonds. The nature of Akhza and its market, which is based on the production or purchase (cash or non-cash), and credit transaction and discount, does not have a legal problem. The question is that, what are the advantages and challenges of Akhza? In fact, Akhza has many advantages on the banking system such as creating a boom, government debt control without inflation, transparency of the profit margin, increasing financing opportunities, production of information, deepening the capital market, reducing the pressure on the banking system. One of the challenges of these bonds, which require a further investigation, is continuing government debt, the sequence issuance of bonds and the black market formation. Findings show that Akhza despite its necessity will cause the state to incur chronic and massive debts.
Machine summary:
سؤال این است که مزایا و چالشهای اخزا کدام است؟ اخزا مزایای بسیار مانند ایجاد رونق، کنترل بدهی دولت بدون اثر تورمی، شفافشدن نرخ سود تعادلی، افزایش فرصتهای تأمین مالی، تولید اطلاعات، تعمیق بازار سرمایه و کاهش فشار بر نظام بانکی دارد.
پیش از ارائة آرای فقهی، میزان انتشار اسناد خزانه در سالهای گذشته بر اساس آمار مرکز مدیریت بدهیها و داراییهای مالی عمومی وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان برنامه و بودجه ارائه میشود: از مهر سال 94 تا مهر 95 در فرابورس ایران، نزدیک به 50 هزار میلیارد ریال از طریق اوراق خزانة اسلامی برای پیمانکاران تأمین شده است.
غیرتعادلیبودن نرخ این بازار و فاصلة آن با سود بانکی و قرار گرفتن تابلوی معاملات این اوراق در کنار تابلوی معاملات سهام شرکتها موجب میشود که بازار اوراق بدهی رقیبی برای بازار سرمایه و مانعی برای رشد آن گردد؛ بهویژه زمانی که معاملات سهام در بورس و فرابورس رونق چندانی ندارد و کمبود نقدینگی ناشی از قفلشدگی منابع پولی بهچشم میآید و نسبت قیمت بر درآمد کلی بازار سهام، رشد نشان نمیدهد، بسیاری از فعالان ترجیح میدهند پولهای خود را بهصورت سپردههای بلندمدت در بانکها نگهداری کنند یا اوراق بدهی خریداری نمایند.
در نهایت، چنانچه انباشت تعهدات ناشی از انتشار مستمر اوراق و تعهدات مربوط به پرداخت سود اوراق، در سررسیدهای خود توسط دولت قابل بازپرداخت نباشد، این تعهدات به صورت بدهی دولت به نظام بانکی و در نهایت هم به بانک مرکزی تغییر شکل خواهد داد که بهمعنای افزایش نقدینگی و بیثباتی اقتصاد کلان است.