Abstract:
هویت جنسی که در فرهنگ هر جامعهای تبلور مییابد سرچشمۀ بسیاری از نابرابریهای جنسیتی اجتماعی است. زن یا مرد ناچار است، با حفظ حدی از ارزشها و عرف جامعه، برای تطابق خود با محیط و انجامشدن کارهایش، برخی از خصلتهای جنس مخالفش را وام گیرد و همچون نقاب بر چهرۀ خود زند و چهبسا تحمیلهای جامعه خصلتهای جنس مخالف را در او درونی کند و روند سنخیابی جنسی (sex typing) فرد را تغییر دهد. آنجا که نقابها به بیان همزمان روان مردانه و روان زنانه کمک میکند، تمهید آندروژنی شکل میگیرد. مسئلۀ این پژوهش آن است که شخصیتهای فیلم در چه موقعیتهایی و به چه دلایلی از تمهید آندروژنی بهمثابۀ یک نقاب بهره میگیرند یا اینکه اصلاً چگونه به شخصیتهای آندروژنس تبدیل میشوند. به این منظور، با بهرهگیری از نظریات ساندرا بم (psychological androgyny)، دو فیلم روسری آبی(1373) و کافهترانزیت (1383)، به روش توصیفی تحلیلی بررسی شدهاند؛ تا نقش جامعه در ایجاد آندروژنی روانشناختی در جنسیت زن تبیین شود. یافتهها نشان میدهد که زنان برای احقاق حقوق پایمالشده یا گذران زندگیشان به استفاده از نقاب آندروژنی مجبور و رفتهرفته در روند جامعهپذیری به انسانهای آندروژنس تبدیل میشوند؛ درحالیکه زنپوشی یا برگرفتن خصلتهای زنانه برای مردان یا از سوی دیگران برای تحقیر و اهانت مردان بهکار گرفته شده است یا از سوی خودشان برای فرار از موقعیتهای دشوار.
Machine summary:
زن یا مرد ناچار است ، با حفظ حدی از ارزش ها و عرف جامعه ، برای تطابق خود با محیط و انجام شدن کارهـایش ، برخی از خصلت های جنس مخالفش را وام گیرد و همچون نقاب بر چهرۀ خود زند و چه بسا تحمیـل هـای جامعـه خصلت های جنس مخالف را در او درونی کند و روند سنخ یابی جنسی (typing sex) فرد را تغییر دهد.
از آثار دیگـری کـه (هرچنـد نـامربوط به بحث ما) به بررسی حضور زنان در سینمای ایران پرداختـه انـد، مـی تـوان بـا چشـم پوشـی از پژوهش عمومی و غیرتخصصی سلطانی (١٣٨٣) [٥]، به جمعـدار (١٣٧٣) اشـاره کـرد؛ کـه در آن شخصیت زن در سریال های خانوادگی و اجتمـاعی پـس از انقـلاب تـا سـال ١٣٧٢ بررسـی شده است .
نتـایج تحقیقات وی نشان می دهد که عموما زنان در فیلم های دهۀ ١٣٦٠ به عنوان همسرـ مادر سنتی تصویر شده اند؛ اما در دهۀ ١٣٧٠ شخصیت زن اندکی به سمت مدرن شدن و پذیرش نقش هـای متفاوت و متمایزی از کلیشه های جنسیتی رفته است [٦].
این روان شناس پس از بررسی های پیوسته اش (طرحوارۀ جنسیتی و عینک جنسیتی )، ثابـت کرد مفهوم جنسیت ، تحت تأثیر فرهنگ و اجتماع ، تغییر و تحول مـی یابـد و دو قطـب مردانـه و زنانه را درمی نوردد و جنسیتی تازه (افراد آندروژن ) نیز می آفریند؛ افرادی که برای سـازگاری بـا موقعیت فرهنگی و اجتماعی خود ویژگی های هر دو جنس را به شکل نیرومند در اعمال و رفتار خود به کار می برند.