Abstract:
در تاریخ دیپلماسی ایران با روی کار آمدن صفویان و شیعه شدن ایرانیان دوره ای پرتلاطم و توام با نبرد شدید با عثمانی آغاز گردید.یکی از مسائلی که همواره زمینه های دشمنی دو کشور را تشدید می نمود، مساله حج و نحوه برخورد ماموران عثمانی و سیاست های آنان در برابر حجاج ایرانی و شیعیان بود. زیرا هر دو دولت تلاش داشتند تا با تکیه بر مساله حج از این مراسم مذهبی جهت تسلط سیاسی خود در جهان اسلام استفاده نمایند. با وجود قرار گرفتن شهر مکه در قلمرو عثمانیان،آنها آگاهانه از این موضوع جهت برتری سیاسی خود در برابر ایران و همچنین اعمال فشار بر سیاست های هیات حاکمه بهره بردند. بهره برداری سیاسی از مساله حج درتاریخ روابط سیاسی ایران و عثمانی در طول دوره صفویه یکسان نبود،بلکه عثمانی ها از این این موضوع همچون ابزای جهت دیکته نمودن سیاست های خود بهره می بردند.با این حال به نظر می رسد شاهان صفویه با برگزاری باشکوه مراسم حج تلاش داشتند جایگاهی قابل قبول به عنوان سلطان حامی جهان تشیع برای خود ایجاد کنند. و از سوی دیگر عثمانی ها نیز با اختلال در این مراسم با هدف تضعیف قدرت معنوی و سیاسی حاکمان صفوی را دنبال می نمودند.روش پژوهش در مقاله حاضر با تکیه بر روش تاریخی و تحلیل منابع و مآخذ در این زمینه انجام می پذیرد.
Machine summary:
در پژوهش حاضر این پرسش مطرح می گردد؛ حج و لزوم برگزاری آن چه تاثیری بر روابط سیاسـی ایران و عثمانی از دوره شاه صفی تا پایان حکومت صفویان ایفا نمود؟ با توجه به پرسش می توان این فرضیه را مطرح کرد که عثمانیها همواره در طول روابط سیاسـی خـود در عصـر صـفوی از حـج بـه عنوان ابزاری سیاسی در جهت تامین منافع خود بهره بردند.
شیخ علی خان زنگنه - وزیر اعظم - که ظاهرا رهبری جریان ضد روسـی دربـار ایـران را بـر عهـده داشت ، در این باره می گوید: قدرت های مسیحی به کرات شاه ایران را جهت اتحاد با خودشان بـرای جنگ با عثمانی فراخوانده اند؛ اما پس از چندی بدون اطلاع متحدانشان با ترکها صلح کرده اند.
مذاکرات شاه عباس دوم برای تسهیل در مراسم حج همان گونه که انتظار می رفت با انعقاد صلح ذهاب و به دلیل روابط دوستانه فی مابین و هـم چنـین به دلیل آن که چنان که اشاره گردید دولت ایران به هیچ وجه حاضر به شکستن پیمـان صـلح نبـود، عثمانیها نیز لااقل حسن همجواری را به معنای واقعی کلمه رعایت کرده و در مساله زیارت عتبات و البته انجام مراسم و مناسک حج رعایت حال شیعیان ایرانی را در نظر داشته باشند.
اما آن چه حایز اهمیت است این که میرویس در جریان مسافرت های مربوط به حج موفق به گرفتن این فتاوی گردید و هم چنـین در زمـانی ایـن فتاوی را اخذ کرد که ظاهرا دولتین ایران و عثمانی از لحاظ سیاسی و مذهبی مشکلات را پشـت سـر گذاشته و مدت ها بود در آرامش زندگی می کردند.
(
, 
, 
)
