Abstract:
یکی از مرجحات باب تزاحم، تقدم زمانی بوده و یکی از مصادیقی که بر این مرجح تطبیق داده شده، آن است که شخصی قبل از استطاعت، نذر کند که در عرفه به زیارت سیّدالشهداء برود و بعد از نذر، مستطیع شود. حال در این‌صورت وظیفۀ ناذرِ مستطیع در روز عرفه رفتن به مکه و به‌جا آوردن اعمال حج است یا اینکه باید به نذر عمل کند و در کربلا حاضر شود؟ برخی از فقها به تقدم نذر فتوا داده‌اند و به دلایلی مانند عدم حصول استطاعت در صورت نذر، جمع عرفی، اهم بودن نذر نسبت به حج و صحیحۀ حلبی استناد کرده‌اند؛ بسیاری از فقها هم به تقدم حج حکم داده‌اند، هر چند که مشرب‌های متعددی ارائه شده است و برخی قائل به انحلال نذر و دسته‌ای مورد بحث را تخصصاً خارج از بحث دانسته و عده‌ای هم از باب تقدم واجب مقید به قدرت عقلی بر واجب مقید به قدرت شرعی، فتوا به تقدم حج داده‌اند. در این جستار با واکاوی ادلۀ طرفین، بیان کرده‌ایم که باید به سه دلیل (ملازم بودن نذر با معصیت خدا، امضایی بودن نذر و عدم امضای آن به‌وسیلۀ شارع و تعبیر برخی از روایات در باب حج) حج را مقدم بدانیم و نکتۀ مورد غفلت آن است که «سبق زمانی» وقتی به‌عنوان مرجح موضوعیت دارد که خصوصیت دیگری وجود نداشته باشد که متأخر را ترجیح دهد و در اینجا بر فرض که تزاحم را بپذیریم و حج را متأخر بدانیم، باز هم به‌دلیل خصوصیاتی که حج را اهم جلوه می‌دهد، باید بر نذر مقدم شود، زیرا صرف سبق وجودی موجب تأکّد در ملاک و شدید شدن وجوب نمیشود.
Machine summary:
. در هر حال در این جستار برآنیم تا بر فرض قبول این کبرای کلی که یکی از مرجحات باب تزاحم ، اسبقیت زمانی است ، بررسی کنیم که اگر شخصی قبل از استطاعت ، زیارت بر سیدالشهداء را در روز عرفه نذر کند، تقدم با کدام یک از این دو واجب است : آیا باید به نذر عمل شود و در روز عرفه به کربلا رفت یا اینکه مکلف باید به مکه برود و اعمال حج را به جا آورد؟ ادلۀ قائلان بر تقدم نذر کسانی که به مقدم بودن نذر بر حج فتوا داده اند، به دلایلی استناد کرده اند که اهم آنها عبارتند از: دلیل اول : عدم حصول استطاعت در صورت نذر خلاصۀ کلام ایشان آن است که با حدوث نذر اصلا وجوب برای حج حاصل نمیشود، چرا که استطاعت برای مکلف حاصل نخواهد شد؛ با نذر قبل از استطاعت ، استطاعت شرعیه حاصل نمیشود؛ زیرا قدرت بر حج ندارد و قدرت شرعی و استطاعت که عدم تکلیف به منافی و خلاف است ، در اینجا وجود ندارد؛ چون قبل از استطاعت ، نذر زیارت (سیدالشهداء ١.
ادلۀ قائلان بر تقدم حج کسانی که حج را بر عمل به نذر مقدم کرده اند، به سه دسته تقسیم میشوند: دستۀ اول برخی مانند آیت الله بروجردی، گلپایگانی، شاهرودی، اشتهاردی، امام خمینی، سبحانی و میرزا محمد تقی آملی، اصل کبری را قبول دارند که سبق زمانی موجب ترجیح میان متزاحمین است و مورد و مثال را هم موضوعا مصداق آن کبری میدانند، تا جایی که دو وجوب مشروط به قدرت شرعی وجود دارد و وجوب یکی اسبق است و در نتیجه نذر منعقد میشود (حتی اگر بداند که در آینده مستطیع میشود، زیرا تا استطاعت فعلی نشود، وجوب حج فعلی نیست ) ولی بعد از استطاعت نذر منحل میشود و از اینجا موضوع و مصداق از کبری خارج خواهد شد (شاهرودی، ١٣٨٥، ج ٢: ٦٣؛ آملی، ١٣٨٠، ج ١١: .
(
, 
, 
)
