نیایش و ستایش در مثنوی های عطّار؛ (الهی نامه، اسرارنامه، منطق الطّیر و مصیبت نامه) Journal Article

نیایش و ستایش معبود یکی از روحانی­ترین لحظه­های زندگی هر مومن است. در همة ادیان آسمانی متناسب با تلقّی و درک مومنان از دین، شیوه­ها و شکل­هایی برای راز و نیاز با معبود فراهم شده است. شاعران هم به عنوان دارندگان روح­های لطیف و حسّاس، در لابه­لای اشعار خود، مناجات­هایی نغز و دلنشین گنجانده­اند که از لطیف­ترین فرازهای آثارشان است. مناجات­های عطّار که در لابه­لای مثنوی­هایش (الهی­نامه، اسرارنامه، منطق­الطّیر و مصیبت­نامه) پراکنده است، گاه از زبان شاعر و گاه از زبان شخصیت­های داستان­هایش نقل شده­اند. بی­پروایی و جسارت و صمیمیّتی که در این مناجات­های عارفانه وجود دارد، به آن­ها عمق خاصّی بخشیده است. نگاه برخاسته از عمق جان عطّار که انواع لایه­های گفت­و­گوی صمیمانه و خالصانه را با معبود شامل می­شود، رنگ آسمانی به نیایش­هایش می­دهد.بنا به اعتقاد عطّار، دعوت خداوند بزرگ برای دعا و نیایش، افتخاری بزرگ برای نوع بشر است و حتّی در این راه، شور و شوق دعاکردن را نیز خود خداوند در آدمیان ایجاد می­کند و برای انجام آن توفیق می­دهد. درون­مایة نیایش­های عطّار، ستایش خداوند بزرگ، عجز و عشق او نسبت به خدا و بیان درخواست­هاست. مهم­ترین دعا و خواستة وی، سلامت نفس و سعادت آخرت است. از مجموع نیایش­های عطّار آشکار می­گردد که او مومنی است با اعتقاد راستین که در سیر و سلوک عارفانه، پای از جادة شریعت بیرون ننهاده و در تصوّف جانب اعتدال را اختیار کرده است.

Prayer and praise of God, is one of the most spiritual moment of every believer. In all religions, according to the believer's perception of the religion, some methods are prepared for mystery and need of God. The poets, whom have gentle and sensitive spirit, have fine and pleasant chant in their works, which are the most delicate of their works. praises in the Attar's Masnavies; Elahi-Nameh, Asrar-Nameh, Mantegh-o-Teyr and Mosibat-Nameh. Attar's chant, were scattered among the Masnavies, which are expressed through Masnavi's characters or even himself. Audacity, temerity and intimacy of his mystical chant, gave Attar's works a special depth. The pure spirit of Attar, which is existed in every layer of hearty and sincerely dialog with his God, blow a heavenly and pure spirit to his chant.Attar believed that the God's call for prayer and invocation is a great honor for human being; and even, God himself, gave the enthusiasm of prayer to his worshipers and help them. The theme of Attar's invocations is the praise of God, his love to God and expressing requests. The most important of his prayer is healthy oneself and happiness hereafter. By study of the Attar's invocations, it is realized that Attar is a believer who in the spiritual journey, does not exit from Shariat road, and in the Mysticism, he choose moderation.

کنون از اهل دل در خلوت خاص دعای خویش می‌خواهم به اخلاص غرض زین گفت و گویم جز دعا نیست که کار بی‌غرض جز از خدا نیست عـزیزا با تو گفتم حال مردان تو گر مـردی فراموشم مگردان (همان/403) گاه خود نیز برای آنان که بعدها دعایش خواهند کرد دعا می‌کند: خداوندا به فضلت دل قوی باد کسی کز ما کند بر نیکوی یاد قرین نور باد آن پاک‌رایی که این گوینده را گوید دعایی (اسرارنامه/232) - انواع دعا از منظر نیایشگر دعاهایی که در مثنوی‌های عطار به کار رفته گاه از زبان خود شاعر بیان می‌شود و گاه در میان حکایات و از زبان شخصیت‌های داستانی ارائه می‌گردد. کفن را حله گردان در بر او بباران ابر رحمت بر سر او (اسرارنامه/233) - دعا از زبان دیگران در مثنوی‌های عطار، تنها عطار نیست که با خداوند راز و نیاز می‌کند، بلکه شخصیت‌های داستانی در حکایات نیز دست به دعا بر می‌دارند و خواسته‌های مادی و معنوی خود را بیان می‌کنند. الف) دعا از زبان پیامبر(ص): محمدصگفت:«ای دانای بی‌چون تویی سـر درون و راز بیرون تو می‌دانی، حقیقت، سر رازم که بهر امـت خود با نیازم حقیقت امتـی دارم گنه‌کار ولی از فضل تو جمله خبردار خبـر دارند تز دریای فضلت چه باشد گر کنی بر جمله رحمـت» خطاب آمد ز حضرت بار دیگر که «بخشیدم سراسر، ای مطهر مخور غم از برای امت خویش که هست از جرم ایشان فضل من بیش (الهی‌نامه/121-122) ب) دعا از زبان شخصیت‌های داستانی: شخصیت‌های داستانی در حکایات مثنوی‌ها گاه دست به سوی آسمان بلند کرده، با خالق یکتا به نیایش می‌پردازند. در مثنوی‌های عطار، تنها عطار نیست که با خداوند راز و نیاز می‌کند، بلکه شخصیت‌های داستانی در حکایات نیز دست به دعا بر می‌دارند و خواسته‌های مادی و معنوی خود را بیان می‌کنند.