Abstract:
شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، یکی از شعرا و عارفان نام‌آور ایران در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری قمری است. عطار از عارف شاعرانی است که شیفته قرآن و عرفان بود و به علوم دینی از قبیل تفسیر، حدیث و روایات احاطه کامل داشت. سراسر آثارش مملو از مضامینی مأخوذ از آیات و روایات است و ازین روی در سروده‌های او که یکسره عرفانی و ایمانی است، بازتاب و تجلی کلام خدا و روایات به فراوانی قابل مشاهده است. وی در خلق آثار خود به شیوه‌ای بر خلاف گذشتگان خود دست یازیده است. انتخاب زبان ساده و مردمی، بکارگیری داستان و تمثیل، بیان از زبان مردم عادی، بیان از زبان حیوانات و تحریک عواطف و احساسات مردم از روش‌های وی بوده است. وی در اشعار خود گاه مستقیما آیات را به کار برده، گاهی قسمتی از آن، گاه با تغییرات جزیی و بالاخره از معانی و مفاهیم آن بهره‌گیری کرده است. در این مقاله با تأمل در آثار منظوم وی شامل اسرارنامه، منطق الطیر، مصیبت‌نامه، الهی‌نامه، مختارنامه و دیوان قصاید و غزلیات، سعی شده است تاثیرپذیری مستقیم یا غیرمستقیم این آثار عنوان گردد.
Sheykh Farīd ud-Dīn Aṭṭār Neyshabooriwas one of the famous Persian poets and theosophists who lived during the late sixth to the early seventh Hijra centuries. He was among the theosophist poets who were enamored to Quran and Gnosticism. He also had thorough knowledge of religious sciences such as interpretation, Haddith or narrations so that all his works were replete with some contexts originated from verses and narrations. Hence, in his poems, being fully gnostic and religious, reflection and manifestation of the God’s discourse (speech) and narrations can abundantly be observed.
In contrast with his ancestors, he resorted to a different method to create his poems. Relying on to simple language and common parlance, giving different parables and allegories, giving fables on behalf of ordinary people and animals and excitement of emotions were among the methods he used to create his works.
He sometimes used Quranic verses directly and sometimes he partially pointed out to them. Moreover, he gave some trivial changes in such verses and gave an overall meaning of them in his works.
Focusing on his works such as Asrarnameh, Mantegholteir, Mosibatnameh, Elahinameh, Mokhtarnameh and his odes and sonnets, in this paper, we are trying to investigate whether his works have directly (or indirectly) been impacted (by other sources and factors).
Machine summary:
(ریتر، 1377: ج2، 151) چنانکه می‌گوید: گه زضرب او جراحت می‌رسد گه زمرحم نیز راحت می‌رسد گر ز ضرب او جراحت نبودت تا ابد امید راحت نبودت (مصیبت‌نامه، بیت 2354و2355) عشق چیست از خویش بیرون آمدن غرقه در دریای پر خون آمدن (عطار، 1345، ص 530) عطار تأکید دارد که عشق در قالب لفظ و بیان نمی‌گنجد؛ چنانکه فرموده: در عبارت همی‌نگنجد عشق عشق از عالم عبارت نیست (همان، ص 82) از سوی دیگر معتقد است که سخن گفتن از عشق روزی را می‌طلبد که شبی در پی نداشته باشد و این نکته را ضمن حکایتی، چنین بیان می‌کند.
رنجی که انسان تحمل می‌کند، باعث می‌شود که اعتماد خود را از دیگران سلب کند و در مقام بندگی خداوند، جز او، به هیچ جا و هیچ کس دیگر متکی نشود (کاظم زاده، 1378: 30): در بلا یاری مخواه از هیچ کس زآنکه نبود جز خدا فریاد رس - استغنا: ازآثار عطار بخوبی پیداست که وی مردی وارسته ازهوای نفسانی و هواجس دنیوی بوده وخود را ازسالکان واقعی وادی طریقت میدانسته است چنانکه به نظریه وحدت وجود و اتحاد با حق و محو و فنای دراو اعتقاد داشته، تمکن این حالات عرفانی و کمالات نفسانی در وجود وی چنان اورابی نیاز و مستغنی از غیر خدا ساخته بودکه جز مشاهده جمال حق و فنای درکمال او، وی را آرزویی نبود ازاین رو برخلاف دیگرشاعران دنیا پرست و بل بت پرست اعتنایی به صاحب دولتان وزورمندان زمان خود ندارد و مطلقا نامی ازهیچ کس نه بخوبی ونه ببدی نمیبرد وازآفرین گفتن ونفرین کردن بایشان هردو بیزار است.
گرچه تمامی این نمونه‌ها متاثر از قرآن بوده است اما باید اشاره کرد نمونه‌های موفق این بهره‌گیری قبل از وی نیز وجود داشته که توانسته است سر مشقی برای او و دیگران باشد عطار نیز اهمیت ویژه برای شعر قایل است و آن را وسیله‌ای مناسب برای ارتباط و القای مفاهیم ذهن می‌داند و به تاثیر زیاد و غیر قابل انکار آن در مقایسه با کلام عادی واقف است.
(
, 
, 
)
