Abstract:
جشن مردگان ریشه در نیاپرستی دارد و اقوام، ادیان و کشورهای مختلف در قالب آیین های گوناگون
این روز را گرامی می دارند. جشن فروردگان یکی از جشن های زرتشتی ایرانیان و بازمانده جشن
مردگان است که با اعمال مختلفی در روزهای پایانی سال اجرا می شود. ردّپای این آیین هرچند
در مازندران هویداست، اما این آیین پس از » سی وشش عیدما « امروزه در برخی جشن های محلی مثل
مسلمان شدن ایرانیان، با حفظ ساختار و پیشینه و با محتوایی جدید در سراسر کشور به نام های جمعه
آخر سال، و عرفه یا علفه )الفه( به حیات خویش ادامه می دهد. علفه )روز پیش از نوروز( در گستره
ایران، به گرامیداشت درگذشتگان اختصاص دارد، از این رو نه تنها فرصتی برای همراهی خانواده های
داغدیده و بیرون آوردن آنان از عزاست، بلکه راهکاری میانه است تا بی آنکه حرمتی شکسته شود،
به نحوی شایسته، آیین ها در تعادل و به دور از صورت معمول گرامی داشته شوند.
این جستار با روش اسنادی – کتابخانه ای انجام گرفته است. نتیجه این تحقی پیرامون سیر تطور
جشن مردگان نشان می دهد هیچ آیینی در کنه و بطن خود نفی کننده آیینی دیگر نیست و پس از
اسلام، بزرگداشت درگذشتگان برپایه اعتقاد اسلامی بازگشت روان ها پس از مرگ به جهان دیگر، در
کالبدهای جدیدی بازتولید شده است که مهن ترین آنها علفه و جمعه آخر سال است و دیگر آنکه
ردپای باستانی فروردگان را در جشن های محلی ایران همچون نرزماه بیست و شش می توان مشاهده
نمود.
Machine summary:
علفه (روز پيش از نوروز) در گسـتره ايران ، به گراميداشت درگذشتگان اختصاص دارد، از اين رو نه تنها فرصتي براي همراهي خانواده هاي داغديده و بيرون آوردن آنان از عزاست ، بلکه راهکاري ميانه است تا بيآنکه حرمتي شکسـته شـود، به نحوي شايسته ، آيين ها در تعادل و به دور از صورت معمول گرامي داشته شوند.
نتيجه اين تحقيـق پيرامـون سـير تطـور جشن مردگان نشان ميدهد هيچ آييني در کنه و بطن خود نفيکننده آيينـي ديگـر نيسـت و پـس از اسلام ، بزرگداشت درگذشتگان برپايه اعتقاد اسلامي بازگشت روان ها پس از مرگ به جهان ديگر، در کالبدهاي جديدي بازتوليد شده است که مهم ترين آنها علفه و جمعه آخر سال اسـت و ديگـر آنکـه ردپاي باستاني فروردگان را در جشن هاي محلي ايران همچون نرزماه بيست و شش ميتوان مشـاهده نمود.
مهم ترين آيين فروردگان که در کتـب مختلـف تـاريخي از جملـه تـاريخ گرديـزي (١٣٦٣: ٥٢١)، زين الاخبار (بلوکباشي، ١٣٨١: ٦٦) صد در نثر و صد در بندهش (١٩٠٩: ٢٨ـ٢٩)، نخبه الدهر في عجايب البـر و البحـر (انصـاري دمشـقي، ١٣٥٧: ٤٧٣ــ٤٧٤) و آثارالباقيه (بيروني، ١٣٥٣: ٢٩٣) به آن اشاره شده ، موضوع فراهم کردن تنعمـات و غـذا نهادن براي ارواح در اين جشن است .
مردم شميران تهران در گذشته در جمعه آخر سال ، روي پرچين خانه هاي خود دانه هاي ارزن ميريختند زيرا معتقد بودند اموات در اين روز در هيئـت پرنـدگان بـه خانـه هـاي خود بازميگردند و امور زندگي و اعمال خانواده خـود را مشـاهده مـيکننـد (شـمس ، تهران ، ١٣٩٣).