Abstract:
یکی از مباحث نیازمند مطالعات جدّی و پژوهشهای روشمند در تاریخ کلام، شناسایی جریانهای کلامی گوناگون در یک منطقة جغرافیایی است. دراینمیان، حوزة ماوراءالنهر (بخشی از آسیای میانه) که مناطق گستردهای را نیز دربردارد، هنوز مورد بررسی قرار نگرفته و در باب علم کلام کمتر پژوهشی درباره آن سامان یافته است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی نشان میدهد برخی جریانهای کلامی مدرسه کوفه، همچون جریان متکلمان محدّث با محوریت هشام بن حکم و جریان محدّثان با محوریت یعقوب بن یزید و ایوب بن نوح، و همچنین جریان حدیثمحور مکتب قم و جریان عقلگرایی مکتب بغداد، چگونه به منطقة وسیع ماوراءالنهر راه یافته و از سوی چه شخصیتهایی تا قرن پنجم هجری در آن دیار پویا بوده است.
Machine summary:
این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی نشان میدهد برخی جریانهای کلامی مدرسه کوفه، همچون جریان متکلمان محدث با محوریت هشام بن حکم و جریان محدثان با محوریت یعقوب بن یزید و ایوب بن نوح، و همچنین جریان حدیثمحور مکتب قم و جریان عقلگرایی مکتب بغداد، چگونه به منطقة وسیع ماوراءالنهر راه یافته و از سوی چه شخصیتهایی تا قرن پنجم هجری در آن دیار پویا بوده است.
"/> از مجموع روایاتی که از فاریابی باقی مانده و البته انتشار تمام آنها نیز در حوزة ماوراءالنهر میباشد، این حقیقت آشکار میشود که وی اخباری گاه منحصربهفرد در دفاع از تعالیم هشام و یونس نقل (همان: 265-266، ش479-480، و 488-491، ش928-938) و همچنین روایات قابل توجهی در مذمت اندیشه و شخصیت زرارة بن اعین و همفکرانش، همچون برید بن معاویه که به نوعی رقیب جریان فکری هشام بن حکم به شمار میرفتند، منتشر کرده است (همو، 1363، 1: 356- 357، ش228-229 و 364-368، ش236- 246).
گفتنی است محمد بن مسعود عیاشی و ابوعمرو کشی، هر دو شاگرد جبریل بن احمد بودهاند و به نظر میرسد اثرپذیری جریان هشام و یونس را از این استاد خویش دریافت کرده باشند؛ به گونهای بیشتر روایات فاریابی را نیز نقل کردهاند.
علی بن محمد بن فیروزان قمی (فیروزان قمی) او از جمله محدثان بزرگ شیعی «کثیر الروایة» قمی (طوسی، 1373: 429، ش6164) و مقیم شهر کش بود که نزد مشایخ بزرگی از مکتب قم، همچون احمد بن محمد بن عیسی اشعری،<FootNote No="37" Text=" در رجال کشی چهل روایت علی بن محمد بن فیروزان از احمد بن محمد بن عیسی اشعری گزارش شده است (همان، شمارههای 87، 113، 333، 422، 424، 429، 468، 516، 527، 607، 764، 785، 960، 961، 1010، 951، 954، 978، 1115 و 1109).