Abstract:
سوانح طبیعی و غیرطبیعی از جمله مخاطراتی است که از دیرباز حیات جوامع و زیستگاههای بشری را با خطر مواجه نموده است و چه بسیاری سکونتگاههایی که به یکباره و در نتیجه سوانح و بلایای طبیعی، از بین رفتهاند. بر همین اساس توانایی مقابله سوانح و مخاطرات طبیعی و غیرطبیعی را می¬بایست یکی از عوامل کلیدی توسعه پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی جوامع بشری دانست. بر همین اساس نظریهپردازان، برنامه¬ریزان و مدیران شهری تلاش نمودهاند تا به طریق مختلف سکونتگاه و زیستگاه¬های بشری را از گزند حوادث و سوانح در امان دارند که مجموعه تلاششان بطور کلی تحت سه دسته رویکرد مدیریت بحران، پدافند غیر عامل، تاب آوری قابل تقسیم¬بندی میباشد. تابآوری شهری، یکی از عواملی است که می¬تواند منجر به تحققپذیری پایداری در شهرها گردد، و می¬وان آن را با شاخصهای چون انعطافپذیری، قابلیت بازگشتپذیری، تغییرپذیری در مولفههای اجتماعی، اقتصادی، زیستمحیطی، نهادی، کالبدی مورد سنجش و ارزیابی قرار داد. در این پژوهش سعی شده است، شاخص¬های مولفه¬ی کالبدی تاب¬آوری شهری را که می¬تواند در تاب¬آوری شهری بکار گرفته شوند شناسایی شده تا به کمک آن بتوان نواحی منطقه 7 شهر قم را نسبت به تغییرات و بحران¬های پیش¬رو انعطاف¬پذیر نمود. سامانه پژوهش حاضر از نوع کمی بوده که از تدابیر مطالعه اسنادی و میدانی به منظور گردآوری اطلاعات است. تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) در محیط نرم افزاری GIS 10.3 و با استفاده از افزونه model Builder صورت پذیرفته است. همچنین پژوهش حاضر را به لحاظ هدف می¬بایست در زمره پژوهش¬های کاربردی و به لحاظ روش در زمره پژوهشهای توصیفی به شمار آورد. نتایج مطالعات حاضر حکایت از آن دارد، که از میان مولفههای اجتماعی، اقتصادی، نهادی، زیستمحیطی، کالبدی، مولفه¬ی مورد بررسی، مولفهی کالبدی دارای بیشترین آسیبپذیری را در سطح منطقه میباشد. همچنین از میان نواحی 11 گانه منطقه 7 شهر قم، نواحی 1 و 6 و 7، کمترین امتیاز تابآوری، و نواحی 4 و 5 و 8، بیشترین امتیاز تابآوری را در سطح منطقه 7 شهر قم کسب کردند. و باتوجه به معیارهای مطرح شده در مولفهی کالبدی، میانگین تابآوری کالبدی شهری منطقه7 شهر قم از نوع متوسط نیز میباشد.
Machine summary:
) تصویر 2: چرخه عوامل موثر تابآوربودن شهرها جدول2 : عوامل مؤثر در تابآوری شهری تعاریف مؤلفهها معیارها تابآوری اجتماعی بعنوان " توانایی یک جامعه برای بازگشت به عقب و استفاده از منابع خودش برای بازیابی" تعریف شده است.
که با توجه به تقسیمبندی که گلکار برای فرم شهری در نظر گرفته است معیارهای اصلی تابآوری کالبدی را میتوان عبارت از شش دسته معیار فرمکالبدی، کاربری و فعالیت، فضاهای همگانی، تاسیسات و تجهیزات شهری، حرکت و دسترسی، زیستمحیطی دانست که تحت 19 زیرمعیار قابل تقسیمبندی هستند.
و در نقشه شماره 2، امتیاز هر یک از قطعات با استفاده از طیف لیکرت و با توجه به معیارها و زیر معیارها صورت گرفته است، را نشان میدهد که، کمترین امتیاز تابآوری از معیار کاربریوفعالیت، مرتبط به نواحی 1 و 3 است زیرا این نواحی دارای کاربریهای انبار و صنایع هستند که در مرکز شهر جـانمایی آنها مناسب نمیباشد.
کمترین امتیاز از تابآوری از معیار حرکت و دسترسی متعلق به نواحی 2و 6 و 7 میباشد، زیرا با توجه به زیرمعیارها که بررسی گردیده شد عرض کم معبرها و الگوی شبکه معابر در نواحی 6 و 7 که بصورت ارگانیک بودند فرسوده و هنگام وقوع امدادرسانی با مشکل مواجه خواهد شد؛ و بیشترین امتیاز شامل نواحی 8 میباشد که با بررسی زیرمعیارها مناسب بوده و نواحی 1و 3 و4 و 9و 10 نیز امتیاز 3 را به خود اختصاص نمودند.
جدول 6: سنجش میزان تابآوری کالبدی شهری نواحی منطقه 7 شهر قم با استفاده از طیف لیکرت (به تصویر صفحه مراجعه شود.