Abstract:
ادبیات پایداری در معنی عام، به ادبیاتی گفتهمیشود که نوعی مقاومت در برابر هجومهای فکری، سیاسی، فرهنگی و نظامی را القامیکند. در این صورت، ادبیات عاشورایی را باید از برترین و زیباترین نوع ادبیات پایداری دانست.در این پژوهش از میان اشعار عاشورایی، دو ترکیببند محتشم کاشانی و علیرضا قزوه، از نظر صورت و محتوا با یکدیگر مقایسه شدهاست. بررسی ویژگیهای این اشعار نشان میدهد؛ محتشم با بیان جزئیات حوادث، گویی به ذکر مصیبت و نوحهخوانی میپردازد و تحریک احساسات و عواطف در آن غلبه دارد؛ بهنحوی که میتوان اینگونه اشعار را «حادثهمحور» دانست. ویژگیهای شعر او هم از نظر شکل و صورت در قافیه و ردیف و هم واژهها و مفاهیم آنها، به شیوهای است که با تداعیکردن حالت حزن و اندوه و گاهی با ایجاد صوت و آهنگی متناسب با آن در الفاظ، بتواند هدف شاعر را محقق کند. اما قزوه ضمن خلق شعری حماسی و پرشور، بیشتر اهداف و نتایج آن واقعه را بیان کرده و درباره عوامل ایجاد آن صحبت میکند و آن را بستری برای بیان مفاهیم آزادگی، دفاع از حق و مقاومت در برابر ظلم قرار میدهد؛ بنابراین، این دسته از سروده ها را میتوان «هدفمحور» دانست. در سطح ساختار، قوافی، ردیفها و واژهگزینیهای او همه در راستای همین هدف انتخاب شدهاست. مضامین شعر او نیز از این واقعه بهعنوان یک انقلاب عظیم خبر میدهد.
Resistance literature has been generally regarded as a type of literature which induces a kind of resistance against intellectual, political, cultural, and military attacks. In this case, Ashura literature should be considered as the best and the most beautiful type of resistance literature. In this reserach, among many Ashura poems, two tarkib-bands (literally: composite-ties) by Mohtasham Kashani and Alireza Qazveh were chosen to be compared in terms of both form and content. The comparison of these poems reveals that Mohtasham seems to recite tragedy and lament (noha) in which the arousal of emotions and feelings are dominant by representing the events in detail, in a way that these types of poems could be considered as ‘event-oriented’. The characteristics of his poems in terms of form, in rhyme and row, and also in terms of content, in the meanings of the words are all in a way to be capable of realizing the poet’s goal by denoting sorrow and sometimes by producing a sound or music relevant to it. But, Qazveh, while creating an epic and vivid poem, mostly represents the purposes and consequences of that event, speaking of the factors giving rise to it and considers it as a means of expressing freedom, the defense of the rights, and resistance against oppression. So, these group of poems could be considered as ‘goal-oriented’. In the level of form, all the rhymes, rows, and lexicons have been chosen in accordance with this purpose. The themes of his poem also report this event as a magnificent revolution.
Machine summary:
در این منابع ، نام شاعران بسیاری جزء مرثیه سرایان عاشورا ثبت شده است (مجلسی، ١٣٨٥ه ، ج ٤٥: ٢٤٢ - ٢٩٤)؛ اما آنچه به عنوان شعر عاشورایی در ادبیات فارسی شکل گرفته است ، از حدود قرن چهارم و با سرودن قدیمیترین سوگ سرودة عاشورایی به وسیلۀ کسایی آغاز میشود و تا قرن سیزدهم حدود ٧٧ شاعر دربارة این واقعه میسرایند.
در مقالۀ «سیر تاریخی شعر شیعه در حماسۀ عاشورا» نیز، ابتدا دربارة نخستین شعر در رثای امام حسین (ع ) تحقیق شده است ؛ سپس از وجود بیش از ٧٢ شاعر تا پایان قرن سیزدهم خبر میدهد که در رثای امام حسین (ع ) شعر سروده اند و در نهایت ، از تأثیر فرهنگ عاشورایی و شرایط تاریخی بر روی این اشعار سخن میگوید (حجازی، ١٣٨٦: ٩٧-١٣٦).
بررسی رویکردهای متفاوت اشعار عاشورایی و اینکه بیشتر به توصیف حوادث عاشورا پرداخته اند و به اصطلاح حادثه محورند یا رویکردشان هدف محور است و از اهداف و چرایی وقایع آن روز سخن گفته اند، از موضوعات مهمی است که تاکنون در هیچ یک از پژوهش ها به آن توجه نشده است ؛ همچنین مقایسۀ صورت و محتوای دو ترکیب بند عاشورایی محتشم و قزوه و تحلیل رویکرد آنها نسبت به واقعۀ عاشورا از موضوعاتی است که تاکنون پژوهشی دربارة آن تألیف نشده است .
در بیت اول شعر محتشم ، کلمات «شورش ، نوحه ، عزا، ماتم » بیان اندوه برای ایجاد فضایی احساسی است ؛ اما ترکیب بند قزوه با واژه هایی چون «راه ، خطر، هفت منزل و سفر» آغاز میشود که تصور متنی عرفانی را در ذهن مخاطب ایجاد میکند.