Abstract:
آیةالله مصباح یزدی حقیقت جملههای اخلاقی را حقیقت اخباری محض میداند که از روابط علّی و معلولی میان فعل و نتیجه حکایت دارند. از نظر ایشان، مطلوبیت و انگیزش موجود در اخلاق، در مفاد حقیقی جملات اخلاقی راهی ندارد و فقط به دلالت التزامی، ضمیمۀ اخلاق گردیده است. ریشۀ این انگیزشِ ضمیمهای نیز میل و علاقۀ هر فرد به ذات و کمال خود است. این منسلخ شدن اخلاق از بُعد انگیزشی و توصیهای و سوق دادن آن به رابطۀ فعل و نتیجه، یکی از محورهای انتقاد به این نظریه بوده است. برخی از طرفداران نظریۀ استاد مصباح در مقام دفاع از آن، کوشیدهاند بُعد انگیزشی را در ماهیت اخلاق داخل کنند و اخلاق را در حالی که در رابطۀ فعل و نتیجه ریشه دارد، ناظر به رابطۀ میان فاعل و فعل هم بدانند و بر این اساس، حیثیتی انگیزشی و انشائی نیز به اخلاق بدهند؛ اما این دفاعیه اوّلاً بدان دلیل که محدودۀ خود را باید و نباید اخلاقی قرار میدهد و پیشنهادی برای خوب و بد اخلاقی ارائه نمیدهد، دفاعیهای کامل نیست و ثانیاً بدان دلیل که برای اخلاق بُعد انگیزشی و ارزشیِ مستقل از میل و خواستۀ نفس را میپذیرد، نمیتواند بهمنزلۀ دفاعیه تلقی شود و با نظریۀ استاد مصباح، تمایزی اساسی پیدا میکند.
Machine summary:
برخی از طرفداران نظریۀ استاد مصباح در مقام دفاع از آن، کوشیدهاند بُعد انگیزشی را در ماهیت اخلاق داخل کنند و اخلاق را در حالی که در رابطۀ فعل و نتیجه ریشه دارد، ناظر به رابطۀ میان فاعل و فعل هم بدانند و بر این اساس، حیثیتی انگیزشی و انشائی نیز به اخلاق بدهند؛ اما این دفاعیه اوّلاً بدان دلیل که محدودۀ خود را باید و نباید اخلاقی قرار میدهد و پیشنهادی برای خوب و بد اخلاقی ارائه نمیدهد، دفاعیهای کامل نیست و ثانیاً بدان دلیل که برای اخلاق بُعد انگیزشی و ارزشیِ مستقل از میل و خواستۀ نفس را میپذیرد، نمیتواند بهمنزلۀ دفاعیه تلقی شود و با نظریۀ استاد مصباح، تمایزی اساسی پیدا میکند.
درنتیجه، هنگامی که گفته میشود: «اگر کسی بخواهد «ب» محقق شود، باید «الف» را انجام دهد»، دربارۀ آن میتوان دو نوع سؤال مطرح کرد که پاسخ هر کدام با دیگری متفاوت است: اوّل اینکه: چرا انسان ملزم میشود برای رسیدن به ب، الف را انجام دهد، نه ج یا چیزی دیگر؟ به بیان دیگر، چرا الزام دربارۀ الف وجود دارد؟ پاسخْ آن است که میان ب و الف رابطۀ ضروری علّی وجود دارد.
دربارۀ اخلاق نیز، مطابق با دیدگاه استاد مصباح، در ذات جملههای اخلاقی بُعد انگیزشی و انشائی نهفته نیست؛ ولی اگر از قبل میل به برخی نتایج وجود داشته باشد، هنگامی که به رابطۀ برخی افعال با آن نتایج پی میبریم، طبعاً برای انجام آنها انگیزه پیدا میکنیم.