Abstract:
با ورود به دوره غیبت، تالیفات درباره مهدویت شکل متفاوتی به خود گرفت. از جمله غیبت نویسان در دوره غیبت صغری و ابتدای غیبت کبری، نعمانی، شیخ صدوق و شیخ طوسی هستند. به رغم محور اشتراک در هر سه اثر که حدیثی بودن آن هاست تفاوت هایی در شیوه نگارش موجود است. نگاه کلی به این سه اثر بیان کننده حقایقی از سیر تحول و باروری اندیشه مهدویت است که به شدت متاثر از فضای موجود و جو حاکم بر هر دوره می باشد. به نظر می رسد ماهیت بحث در هر یک از سه کتاب یک روند تدریجی از نقلی صرف به کلام نقلی، جدلی و کلام عقلی را سپری کرده است. در این مقاله که به صورت کتابخانه ای و تحلیل محتوا صورت گرفته، علاوه بر بررسی روش شناسانه هریک از آثار، مقایسه تطبیقی میان این سه روش نیز مورد توجه قرار گرفته است. سه روش متفاوت در این آثار ارائه شده است به طوری که براساس این روش ها می توان گفت نعمانی حافظ اندیشه براساس نقل صرف، صدوق مبین اندیشه به لحاظ بازخوانی دوباره متون و نقل تاریخی و روایی و طوسی مدافع آن به صورت گفتگوی انتقادی براساس استدلال، خود را نشان داده اند. از این میان میزان اقناع بخشی کتاب صدوق به این جهت که از تمام شیوه های موجود نقلی، تاریخی و استدلال کلامی در کنار یکدیگر بهره گرفته است در صدر قرار می گیرد.
Machine summary:
همچنین درباره روششناسی طرح مسئله مهدویت نیز مقالاتی مانند معرفتشناسی مهدوی پژوهی از حسین علینژاد و مسئلهشناسی مهدویتپژوهی از حسین الهینژاد نگاشته شده که در هر یک از این آثار یا بهطور ضمنی به کتب نعمانی، شیخ صدوق و شیخ طوسی پرداخته است و یا مستقلا یک مؤلف مورد نظر بوده است و کار مستقل تطبیقی در این خصوص صورت نگرفته است.
(صدوق، 1396: ج1، 82) به هر حال استفاده از مصادیق و محتوای آیات و روایات شیوه متخذ شیخ صدوق در مسئله مهدویت است مثل تفسیر غیب در آیه (ألذین یؤمنون بالغیب( به مسئله غیبت امام غائب با این استدلال که مؤمنین که در آیه از آنها سخن گفته شده باید ویژگی خاصی داشته باشند که پیش از آن یهود و نصاری نداشتهاند و آن عقیده به غیبت است؛ پس مؤمنین طبق توصیف این آیه از قرآن، کسانی هستند که به غیبت امام مهدی؟عج؟ اعتقاد دارند.
نوع استفاده شیخ صدوق از این توقیعات نیز به گونهای است که به نوعی روش کلامی را در پیش گرفته و بر آن اساس استدلال بیان کرده است؛ چرا که برخی توقیعات حاوی اخبار غیبی هستند مانند خبر از گمشده و محل آن توسط حسین ابن روح.
<H3>گزارش از آراء و اشکالات و پرسشها در مسئله</H3> ارزشمندی ویژه این کتاب گذشته از داشتن بنیان عقلانی، آن است که شیخ طوسی از شاگردان اساتیدی همچون شیخ مفید بوده و پس از زعامت سید مرتضی زعیم جامعه مسلمین شده و در محل زندگیاش علمای فراوانی آمد و شد داشتهاند به طوری که بیش از سیصد شاگرد از مجتهدان شیعه و سنی داشته و کرسی کلام را نیز از خلیفه زمان خویش دریافت کرده و به روایات متعدد و گوناگونی دسترسی داشته است.