Abstract:
موضوع، طینت و خمیرمایه اولیه آفرینش انسان از جمله مطالبی است که در منابع روایی به آن پرداخته شده است. شیعه و عدلیه از یکسو قائل به حسن و قبح عقلی هستند و بر اراده و اختیار انسان پافشاری میکنند و از سوی دیگر با یک سلسله احادیث و روایاتی مواجه میباشند که حکایت از جبر و محدودیت انسانها دارد. ظاهر این احادیث بیانگر این موضوع است که خداوند طینت انسانها را متفاوت آفرید و از همان ابتدا طبیعت برخی را بهشتی و طبیعت برخی دیگر را جهنمی دانست. به همین سبب، علما و بزرگان راهحلهای مختلفی را جهت حل این مسئله ارائه نمودهاند. پژوهش حاضر این راهحلها را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که بر اساس روایات اختلاف انسانها در طینتشان امری طبیعی و اجتنابناپذیر نظام خلقت بوده و اختلافات ناشی از طینت که در اخبار طینت بیان شده به نحوی نیست که اختیار را از انسان سلب کند بلکه نقش ماده اولیه خلقت و طینت انسانها در حد اقتضاست نه بیش از آن.
Machine summary:
بررسي و نقد تفسيري که فيض ارائه کرده ، به نحوي تأويل احاديث است ، لکن بايد متذکر شد که بر فرض که توجيه و تفسير ايشان را پيرامون احاديث اين باب بپذيريم ، باز هـم سـؤالات موجـود در بـاب طينت به قوت خود باقي است ؛ براي مثال ، پاسخ اين سؤالات که منشـأ و علـت اخـتلاف طينـت انسان ها چيست و چرا انسان ها داراي طينت هاي مختلف اند؟ آيا طينـت انسـان وي را درکارهـاي خويش مجبور ميسازد يا خير؟ آيا دوگانگي در طينت با عدالت خداوند سازگار است ؟ چه رابطه اي ميان طينت انسان ها و سعادت و شقاوت آنها وجود دارد؟ و ...
بررسي و نقد اشکال وارد بر اين نظريه اين است که با توجه به تفسير اين ديدگاه هنوز اين سؤال به قـوت خود باقي است که سر اختلاف نفوس در انتخاب خير و شر و اطاعت و عصيان پروردگار چيست ؟ به عبارت ديگر، اگر ما بپذيريم که خداوند به دليل علمي که به اعمال اختياري بنـدگان در آينـده داشت ، نوع طينت و ماده آفرينش آنان را معين فرمود و سعادت و شقاوت آنان را مقدر کـرد، بـاز هم اين سؤال هنوز حل نشده که چرا برخي افراد در آينده بـا اختيـار خـود جانـب خيـر و اطاعـت پروردگار را اتخاذ ميکنند و عده اي ديگر به سمت شر و عصيان حرکت ميکننـد تـا ايـن حسـن اختيار يا سوء اختيار موجب بهره مندي آنان از طينت پاکيزه يا ناپاک گردد؟ مطلب ديگر اينکه اين ديدگاه نيز همچون ديدگاه قبل قادر به پاسخ گويي بـه همـه سـؤالات موجود در باب احاديث طينت نيست و مسئله نقل حسنات و سيئات هنوز بيجواب است .