Abstract:
فرهنگ و تمدّن در اشعار شاعران که یکی از درون مایههای ادبی است، از دیرباز نه تنها در ادب فارسی، بلکه در ادبیّات اکثر ملل، بازتابی گسترده داشته و به عنوان منبع و مرجعی مستند برای محقّقان و پژوهشگران تاریخ و فرهنگ و تمدّن هر ملّتی به شمار میرود. در این میان صائب تبریزی شاعری است که قابلیّت بررسی و پژوهشی جامع از هر نظر به ویژه جامعه شناسی و مردم شناسی، در حیطه شناخت فرهنگ دوره و به تبع آن فرهنگ و تمدّن مردم ایران در روزگار صفویّه را دارد. بازتاب فرهنگ قرآنی در دیوان صائب جایگاه ویژهای دارد و تاثّر شاعر از آیات قرآنی، تاثّری آگاهانه، همراه با برداشتی عمیق است. امّا اشعار وی از باورهای عامیانه به لحاظ ویژگی واقعگرایی سبک صائب و به تبع آن، سبک دوره، خالی نیست. باورهای عامیانهای نظیر؛ وارد شدن زنبور در خانه کسی (نشان از آمدن مهمان)، نحسی عدد سیزده، شکستن آینه، پرش چشم (اختلاج)، شومی جغد، نعل در آتش افکندن و طلسم، اعتقاد به فال و... . صائب به ارزشهای اخلاقی و اجتماعی پایبند بوده است. آنچه از اشعار وی برمیآید، این است که او شاعری صلحطلب، قانع، اهل مدارا، به دور از ضعیفکشی و تکبّر و غرور است و حفظ آبرو را لازم میشمارد و شاه زمان را از شرابخواری به سوی توبه میخواند.
Machine summary:
در این میان صائب تبریزی شاعری است که قابلیّت بررسی و پژوهشی جامع از هر نظر به ویژه جامعه شناسی و مردم شناسی، در حیطه شناخت فرهنگ دوره و به تبع آن فرهنگ و تمدّن مردم ایران در روزگار صفویّه را دارد.
» (بیهقی،1367: 39) صائب تبریزی یکی از بزرگان شعر فارسی در دوره صفویّه و سبک هندی سهم قابل توجّهی در نشان دادن اوضاع اجتماعی و فرهنگی محیط و دوران خود را دارد و در جای جای دیوان صائب موضوعات فرهنگی، اجتماعی، به خصوص فرهنگ عامّه با بهرهگیری شاعر از سبک خاصّ خود (خیالانگیز و ایجاز و دقّت در معانی در عین اختصار) به خوبی دیده میشود.
» (دریا گشت، 1355 :348) «برای اندک آگاهی از زندگی صائب میتوان گفت این غزلخوان گلزار ادبيّات ایران بنا به نوشته اغلب صاحبان تذکره در شهر اصفهان و به روایت برخی از آنان در شهر تبریز، دیده برجهان هستی گشود و سپس به همراه جدّ و پدرش که میرزا عبدالرّحیم نام داشت، با شماری از توانگران و بازرگانان که به دستور شاه عبّاس اوّل از تبریز کوچانیده شده بودند، به اصفهان آمده و در محلّهای بنام عبّاسآباد، که برای این مهاجران بنا شده بود، مسکن گزید.
صائب تبریزی به عنوان بزرگترین و آگاهترین شاعر دوره صفویّه سهم قابل توجّهی در مورد نشان دادن اوضاع اجتماعی و فرهنگ عامّه در آن عصر داشتهاست و مهمّترین دلایل موفقیّت شعر صائب این است که او شعر خود را به میان کوچه و بازار برده و به گوش آدمهای معمولی رساندهاست.