Abstract:
این نوشتار با هدف تبیین جایگاه نظریة «سیستمها» و کارکردهای آن در مطالعات قرآنی، کارکردهای قرآنی این نظریه را با روش «توصیفی ـ تحلیلی» بررسی کرده است. بر اساس بررسی انجام شده، نظریة «سیستمها»، دستکم در پنج حوزه از مطالعات قرآنی قابل طرح و بررسی است: 1. روش تفسیر قرآن به قرآن؛ 2. معناشناسی واژگان قرآن کریم؛ 3. تدبّر و فهم روشمند و هماهنگ ظاهر قرآن؛ 4. پاسخ به برخی شبهات و سوالات عصری؛ 5. نظم قرآن. بر اساس بررسی انجام شده در این پنج حوزه، به نظر می¬رسد به کارگیری نظریه «سیستمها» در تفسیر قرآن کریم، نتایج سودمندی دارد؛ از جمله: الف. دوری از تفسیر جزءنگرانه؛ ب. دستیابی به معانی دقیق واژگان قرآن کریم؛ ج. کشف روابط میان آیات و سوره¬ها؛ د. ارائه پاسخهای قانعکنندهتر به سوالات و شبهات عصری؛ ه. نشان دادن نظم شگفت¬انگیز قرآن کریم. این کارکردها و نتایج نشان می¬دهد که لازم است مفسّران در تعامل با سایر دانش¬ها، به توسعه، تقویت و تدقیق مبانی دانش تفسیر قرآن کریم همّت گمارند تا راه برای افق¬گشاییهای جدید از آموزههای قرآن کریم هموار گردد.
Machine summary:
قرآن کریم نیز از این نظر که یک متن وحیانی است و به زبان بشری نازل شده، چونان سیستمی است که فهم و تفسیر آن بر مبنای سیستمی، نتایج خاص خود را دارد.
از سوی دیگر، در سنت تفسیر قرآن کریم، وضع اصطلاحات عام و خاص، مطلق و مقید، ناسخ و منسوخ، مجمل و مبین و محکم و متشابه، نشانگر نگاه سیستمی مفسران به قرآن کریم بوده است و در حقیقت، این اصطلاحات رابطه¬های گوناگونی میان آیات و خرده¬سیستم¬های قرآن کریم برقرار کرده، داد وستدهای میان عناصر سیستم قرآن کریم را برجسته میسازند.
از آن رو که هر متنی دستگاه و سیستمی است که تمام عناصر آن با یکدیگر همبستهاند و تبیین هر عنصر تنها با حضور همزمان عناصر دیگر امکانپذیر است، معناشناسی واژگان قرآن کریم نیز از این نظر که قرآن متنی زبانی است، بر مبنای نگاه سیستمی، به زبان و متن استوار است؛ زیرا در هر متنی، همه چیز بر بنیاد روابط استوار است؛ همان روابطی که در یک سیستم برقرار است.
در این نوشتار، تنها به پنج کارکرد قرآنی نظریۀ «سیستمها» اشاره شد که عبارت است از: نگاه سیستمی، درون¬مایة روش تفسیر «قرآن به قرآن»، معناشناسی واژگان قرآن کریم، تدبر سیستمی، پاسخ به شبهات و نظریۀ «آشوب» و نظم قرآن کریم.
به کارگیری این نظریه در تفسیر قرآن کریم، نتایج سودمندی دارد که عبارت است: دوری از تفسیر جزءنگرانه، دستیابی به معانی دقیق واژگان قرآن کریم، کشف روابط میان آیات و سوره¬ها، ارائۀ پاسخهای قانعکنندهتر به سؤالات و شبهات عصری، و نشان دادن نظم شگفت¬انگیز قرآن کریم.