Abstract:
ماهیت و دامنه فعالیتهای اقتصادی پیوسته زمینهساز دگرگونی فضایی نظامهای سکونتگاهی بوده است. در همین ارتباط، مبادلات مرزی در تحول فضایی سکونتگاههای ساحلی و مرزی از اهمیت خاصی برخوردار است. ناحیه گناوه (استان بوشهر) واقع در حاشیه خلیج فارس، از نظر ساختار طبیعی، جلگهای خشک و بیابانی است که با محدویت منابع طبیعی آب و خاک روبرو است. این ناحیه افزون بر 52 سکونتگاه روستایی، دارای 2 کانون شهری است. روستاهای ناحیه، با دسترسی به منابع محدود آب، در مجاورت راههای ارتباطی و یا در حاشیه/ لبه خور یا پناهگاه طبیعی، در مجاورت دریا استقرار یافتهاند. از این رو، مبادلات مرزی در این ناحیه برای دوام و پایداری روستاها نه تنها از اهمیت ویژه برخوردار است، بلکه در روند زمانی، زمینهساز تحولات فضایی در این روستاها شده است. این مقاله در نظر دارد، ضمن بررسی سازوکارهای حاکم بر مبادلات مرزی، نقش و اهمیت آن را در دگرگونی فضایی روستاهای ناحیه مورد شناسایی و تحلیل قرار دهد. دوره مطالعه 1355 – 1395 بوده است. روش پژوهش کیفی بوده، برای جمع آوری داده های کمی از پرسش نامه در سطح 350 سرپرست خانوار و داده های کیفی از مصاحبههای نیمه ساختمند با 70 نفر از ساکنان روستاها، اعضای شوراها و دهیاری های روستاها استفاده شده است. تحلیل داده ها نیز بر مبنای روش استدلال منطقی در چهارچوب مقولهبندی یافته ها صورت پذیرفته است. نتیجه پژوهش بیانگر روند تحول نامطلوب این ناحیه روستایی، نابرابری فضایی و عدم تعادل در توزیع جمعیت و فعالیت در سطح روستاهاست.
Machine summary:
نوع مشاغل و فعالیت های اقتصادی در سطح ناحیه هم چنین حاکی از آن است که بیش ترین سرمایه گذاری خصوصی در بخش شیلات و واحدهای دامی بوده ، در مجموع ٨ مزرعه پرورش میگو، ٣٦ واحد مرغداری (مرغ گوشتی )، ١٠ واحد پرواربندی گوساله ، ٣٢ واحد دامداری (گاو شیری ) و ٣٩ واحد دامداری (بز و گوسفند) در ناحیه روستایی شکل گرفته است که بنا به اظهار ٧١ درصد از پرسش شوندگان ، نقشی در کاهش بیکاری در روستاها نداشته ، ضمن این که هدررفت منابع روستا را نیز در پی داشته است .
تحلیل جریان فضایی سرمایه در سطح ناحیه روستایی نیز حاکی از سرمایه گذاری روستائیان در شهر گناوه به ویژه در زمینه مبادلات مرزی شامل خرید و فروش کالای وارداتی، و فعالیت های وابسته به آن از قبیل خرید انبار کالا و مغازه در شهر گناوه ، خرید وانت و کامیون برای حمل کالاهای وارداتی و خرید شناورهای باری در دهه های اخیر بوده ، که دلیل اصلی آن ، سوددهی بالای این نوع سرمایه گذاری نسبت به سایر سرمایه گذاری ها عنوان شده است (جدول ٤).
این روند به تدریج ، با گسترش فعالیت های تجاری در چهارچوب مبادلات مرزی، به موازات مشکلات ساختاری در روستاها که منجر به بیکاری گسترده در سطح ناحیه شده ، شرایطی فراهم نموده تا از یک سو با تمرکز فعالیت های تجاری و خدماتی در شهر گناوه و ایجاد اشتغال ، زمینه مهاجرت افراد و گروه های انسانی به این شهر فراهم گردد و از سوی دیگر با تخلیه جمعیتی روستاهای با مسافت بیش تر و سرمایه گذاری ساکنان این روستاها در بخش مبادلات مرزی و خدماتی در شهر گناوه ، کارکرد اقتصادی روستاها که عمدتا بر مبنای کشاورزی (زراعی، دامی و صیادی) بوده ، دستخوش تغییر شود.