Abstract:
در میان دوره‌های مختلف تاریخی، دوره قاجار از جنبه‌های گوناگون ازجمله مسائل مربوط به تصوف، کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. تصوف این عصر، از ویژگی‌های خاصی برخوردار است که تحلیل و بررسی آن می‌تواند در روشن‌تر شدن مباحث دیگر این دوره همچون ادبیات عرفانی و مباحث تاریخی، نقش به‌سزایی داشته باشد. به‌دلیل نزدیک بودن دوره قاجاریه به عصر حاضر، منابع مناسبی برای تحقیق در زوایا و ناگفته‌های این عصر وجود دارد که می‌تواند برای محققان حائز اهمیت باشد. در این پژوهش که گوشه‌ای از وضعیت اجتماعی متصوفه نعمت‌اللهیه را - به عنوان یکی از سلسله‌های فعال صوفیه در عصر قاجار- مورد کاوش قرار داده و تلاش کرده‌ایم تا در حد امکان از منابع نگاشته شده در همان عصر استفاده شود. بدین منظور ابتدا به بررسی اجمالی تصوف پیش از دوره قاجار با تاکید بر دوره صفویه پرداخته، پس از آن کوشیده‌ایم تا با تحلیل روابط میان صوفیان نعمت‌اللهیه با دربار قاجار و عالمان دینی - به عنوان دو قدرت صاحب نفوذ در جامعه آن زمان- تصویری مناسب از فضای اجتماعی متصوفان این سلسله در عصر قاجار ترسیم نماییم.
Machine summary:
بدین منظور ابتدا به بررسی اجمالی تصوف پیش از دورة قاجار با تأکید بر دورة صفویه پرداخته ، پس از آن کوشیده ایم تا با تحلیل روابط میان صوفیان نعمت اللهیه با دربار قاجار و عالمان دینی - به عنوان دو قدرت صاحب نفوذ در جامعۀ آن زمان - تصویری مناسب از فضای اجتماعی متصوفان این سلسله در عصر قاجار ترسیم نماییم .
البته باید در نظر داشت که منحصر دانستن ترویج مذهب تشیع در دلایل سیاسی توسط پادشاهان صفوی، امری غیرعلمی و غیرمنصفانه است که در جای خود باید مورد بررسی قرار گیرد، افزون براین ، منابع تاریخی نشان میدهد که از سال ها پیش به دلیل وجود عالمان و روحانیان بزرگ دینی که بر حقانیت مذهب تشیع واقف شده و حقایق آن را برای مردم بازگو کرده بودند، زمینۀ گرایش عمومی به مذهب شیعه در میان ایرانیان به وجود آمده بود.
اما دلیل دیگر برخورد شاهان با صوفیه ، نارضایتی بعضی از عالمان دینی از رفتارهای اهل تصوف بوده که این بحث در عصر قاجار نیز دیده میشود و در ادامه به آن پرداخته شده است .
با همۀ این اوصاف ، از مطالب بیان شده در کتاب هایی که اغلب توسط دراویش این سلسله به نگارش در آمده است ، این گونه استنباط میشود که با وجود آنکه مخاطب اصلی در ارشاد و تبلیغ مشایخ صوفیه ، مردم بوده اند؛ اما اقشار مختلف مردم نقش چندانی در شکل بخشیدن به جایگاه و وضعیت اجتماعی صوفیان نعمت اللهی نداشته اند.
(
, 
, 
)
