نقش علوم بلاغی در تفسیر قرآن (مطالعه موردی کنایه و تعریض در تفسیر تبیان شیخ طوسی و کشاف زمخشری) Journal Article

Writer: عامری، فاطمه ؛ باقر، علیرضا ؛

پژوهش های تفسیر تطبیقی پاییز و زمستان 1397- شماره 8 ، Science-Research (Ministry of Science/ISC (‎25 page(s) - From 39 to 63 )

Keywords: کنایه زمخشری شیخ طوسی تفسیر تبیان تعریض تفسیر کشاف بلاغی قرآن

Abstract:

یکی از پر رنگ‌ترین جلوه‌های هنری هر زبان، به کنایه سخن گفتن است، که نشانگر قدرت تعبیر گوینده و باعث اثربخشی سخن می‌باشد. قرآن کریم نیز به مثابه متنی اعجازین و متناسب با اقتضاءات زبان مخاطب، از تعابیر کنایی بهره گرفته است. با توجّه به اهمیت کنایه‌های قرآنی و نقش دیدگاه‌های بلاغی مفسران در فهم این کتاب آسمانی، تحقیق در این زمینه، شایسته و ضروری است. در پژوهش حاضر کوشش شده تا با مقایسه‌ی دو تفسیر مهم و معتبر جهان اسلام، تبیان و کشاف، نقش آرای بلاغی شیخ طوسی و زمخشری در باب کنایه و تعریض و اسلوبی که در بیان کنایه‌ها و تعریض های قرآنی برگزیده‌اند، و تأثیر آن در تفسیر آیات قرآن، تحلیل شود. حاصل این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است گویای آن است که: شیخ طوسی و زمخشری به تفاوت میان کنایه و تعریض، تعابیر مختلف از مفهوم کنایه، توجه به بحث لزوم در کنایه و نقش سیاق در کشف معنای تعریضی پرداخته‌اند و زمخشری در برخی موارد متأثر از شیخ طوسی بوده است. لیکن در نحوه تفسیر آیات صفات الهی که اراده معنای اصلی محال است و بیان اغراض کاربرد کنایه و تعریض، زمخشری بحث‌های مفصل‌تر و کامل‌تری دارد.

Machine summary:

زمخشري در برخي موارد متأثر از شيخ طوسي بوده است؛ اما در چگونگی تفسير آيات صفات الهي که اراده معناي اصلي محال است و بيان اغراض کاربرد کنايه و تعريض، زمخشري بحث‌هاي مفصل‌تر و کامل‌تري دارد. ازآنچه گفته شد، چنين استنباط مي‌شود که اين موارد غالباً به آيات صفات الهي مرتبط است، و در تفسير چنين عبارت‌هايي، شيخ طوسي گاه صراحتاً به کنايي بودن ترکيب اشاره دارد و گاه در توضيح آيه تنها به ذکر اين مسئله که الفاظ در معناي اصلي خود به‌کار نرفته‌اند، اکتفا کرده است. زمخشري دربارة «وَلا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ» در آيه (آل‌عمران: 77) همچون شيخ طوسي به اين نکته توجه داشته است که عبارت در معناي اصلي خود به‌کار نرفته و معنايي کنايي دارد (کنايه از خوار داشتن و خشم گرفتن)، چنان‌که عرب مي‌گويد: فلان لا ينظر إلي فلان؛ يعني به او اعتنايي نمي‌کند (زمخشري، 1407، ج1، ص376). Ma’ani al-Qur’an, Researched by Muhammad Ali Najjar and Ahmad Nejati, 2nd Ed. Al-Mathal al-Sa’ir fi Adab al-Katib val-Sha’ir, A Research by Muhammad Mohy al-Din Abd al-Hamid, Maktaba va Matbaia Mustafa al-Babi al-Halabi va Awlada. Ta’wil Mushke al-Qur’an, A Research by al-Sayed Ahmad Saqar, Dar Ihya’ al-Kotob al-Arabia (Isa al-Babi al-Halabi va Shuraka’). Taj al-Loqah va Sahhah al-Arabia, A Research by Shahab al-Din Abu Amru, Beirut: Dar al-Fikr. Majma’ al-Bayan fi Tafsir al-Qur’an, Beirut: Dar al-Ma’rifah. Majma’ al-Bayan fi Tafsir al-Qur’an, A Research by Muhammad Javad Balaghi, 3rd Ed.  Tusi, Muhammad ibn Hasan, At-Tibyan fi Tafsir al-Qur’an, 1st Ed.

Download citation file :
(پژوهیار, , , )

Download PDF
Downlaod HTML

Shortlink:

Page: