Abstract:
ﻣﺪاﺋﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﺨﺘﮕﺎه اﺻﻠﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن، ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ ﻓﺘﻮﺣﺎت اﺳﻼم ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻫﺪف اﺻﻠﯽ ﻣﺴـﯿﺮ ﮔﺴـﺘﺮش
اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﺮق، ﺗﻮﺳﻂ اﻋﺮاب ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪ. آنﭼﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺘﺢ ﺳﺮﯾﻊ ﺗﺮ و راﺣﺖ ﺗﺮ اﯾـﻦ اﺑﺮﺷـﻬﺮ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺸﺖ، ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺮﺧﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺎ ﭘﯿﺮوان آﯾﯿﻦ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮد. ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ، ﻫﻨﮕﺎم ورود ﺳـﭙﺎه اﺳـﻼم ﺑـﻪ ﻣﺪاﺋﻦ، ﻣﺮدم، ﺷﻬﺮﻫﺎی ﻣﺪاﺋﻦ را ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺘﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻧﺪ و در ﺑﻌﻀـﯽ ﻣﻮارد، ﮔﺮوهﻫﺎﯾﯽ از اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻪ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ و ﺳﭙﺎه اﺳﻼم را در ﻣﻮارد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن، ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻋﻮت ﻣـﺮدم ﺑـﻪ اﺳﻼم و ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﺗﺸﻮﯾﻖ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﯾﺎری ﮐﺮدﻧﺪ. ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳـﺪ ﮐـﻪ از ﺑﺮرﺳـﯽ روﻧـﺪ رﺧـﺪادﻫﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﻦ دوره، ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﮐﺮد ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﺣﻀﻮر ﻧﻈﺎﻣﯽ اﻋﺮاب ﻣﺴﻠﻤﺎن، اﻗﺪاﻣﺎت اﯾﺮاﻧﯿـﺎن در ﻗﺎﻟﺐ اﻓﺮاد ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ ی ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﻧﻈﯿـﺮ ﻧﺨﺒﮕـﺎن )ﺳـﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ(، ﺟﻨﮕـﺎوران )اﺳـﻮاران( و ﻃﺒﻘﻪ ی دﻫﻘﺎن )ﺷﯿﺮازاد( ﻧﯿﺰ اﻣﺮی ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﭼﮕـﻮﻧﮕﯽ و ﭼﺮاﯾـﯽ ﺣﻀـﻮر اﯾﺮاﻧﯿـﺎن در ﺟﺮﯾﺎن اﯾﻦ روﯾﺪاد ﻣﻮرد ﮐﻨﮑﺎش ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد.
Machine summary:
چنين به نظر ميرسـد کـه از بررسـي رونـد رخـدادهاي تاريخي اين دوره ، ميتوان چنين استنباط کرد که در کنار حضور نظامي اعراب مسلمان ، اقدامات ايرانيـان در قالب افراد طبقات مختلف جامعه ي عصر ساساني نظيـر نخبگـان (سـلمان فارسـي)، جنگـاوران (اسـواران ) و طبقه ي دهقان (شيرازاد) نيز امري قابل تأمل است .
محاصره ي اهل مدائن چنان رو به سختي رفت که محاصره شدگان از شدت گرسنگي مجبور به خوردن سگ و گربه شدند و بسيار بردباري کردنـد (ابـن اثيـر، ١٣٧١: ٨/ ٣٢٣؛ مسـکويه رازي، ١٣٦٩: ١/ ٣١٨) سعد بن ابي وقاص ، خالد بن عرفطه را فرمانده ي سپاه کرد و او موفق به گشـودن سـاباط شـد، سپس به روميه رفت و با اهل اين شهر صلح کرد، مشروط بر آن که هـر کسـي از ايشـان بخواهـد، ميتواند از اينجا برود؛ اما کساني که قصد ماندن دارند بايد راه اطاعت و مناصحت در پيش گيرنـد و علاوه بر پرداخت خراج ، مسلمانان را راهنمايي کنند و بر ضد آنها، انديشه ي خيانتي در سـر نداشـته باشند (بلاذري، ١٣٣٧: ٣٧٦).
٥. نقش سلمان فارسي در فتح مدائن صـلي الله عليـه و آلـه نخستين فردي که از ايران اسـلام آورد و در مدينـه بـه محضـر پيـامبر رسـيد، «سلمان » است (اشتهاردي، ١٣٧١: ٥١-٥٠).
باقيمانده ي سپاه شکست خورده ي پارسيان بعد از جنگ قادسيه بـه مـدائن رفتنـد و وقتـي کـه مسلمانان به دجله که بسيار پرآب شده بود رسيدند، پل ها را برداشتند (بلاذري، ١٣٣٧: ٣٧٦) و قايق - ها را از بطايح ١ تا تکريت ٢ ببسته اند (مسکويه رازي، ١٣٦٩: ١/ ٣١٨- ٣١٧) تـا از هجـوم مسـلمانان جلوگيري کنند.