Abstract:
بررسی نظرهای دستاندرکاران تدوین و نهادینه کردن یک انقلاب، که در واقع، بنیانگذاران فکری آن انقلاباند، همواره در جهت شناخت صحیح از اصول آن انقلاب موثر است. در این میان، بررسی نظرات شهیدبهشتی، بهعنوان مدیر اصلی ادارة جلسات خبرگان قانون اساسی، با توجه به نقش ویژة ایشان در تدوین این قانون، از اهمیت فراوانی برخوردار است، تا جایی که میتوان از این رویکرد، در جهت تفسیر قانون اساسی بر اساس کشف مراد نویسندگان بهره برد.
پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانهای، به بررسی اندیشة حقوق اساسی شهید بهشتی میپردازد. از جمله یافتههای این تحقیق، میتوان بهنظام فکری خاص شهید بهشتی در عرصة حقوق اساسی مشتمل بر ویژگیهای خاص قانون اساسی در نظر ایشان، نظریات عمیق دربارة شورای نگهبان، نگاه ویژه بهشرط رجولیت رئیسجمهور، جایگاه ویژة قوة قضاییه و همچنین حق اظهارنظر نمایندگان در منظومة فکری ایشان، و نیز رویکرد خاص این عالم و متفکر اسلامی بهنظام«امامت-امت» و البته آزادیهای مشروع در قانون اساسی اشاره کرد، که نگاه ایشان بهمقولة قانون اساسی از دیگران را ممتاز میگرداند.
Machine summary:
ولی برای این قانون اساسی، ویژگیهای دیگری نیز از منظر شهید بهشتی میتوان یافت که در اینجا بهآنها اشاره میکنیم: 1 – نفی دیکتاتوری، حقکشی، تجاوز از آن رو که در رژیم شاهنشاهی بهشدت بر استبداد و خودکامگی- البته از نوع نهادینه شده و قانونی آن- اصرار میشد، مردم ایران با انقلاب اسلامی و تدوین قانون اساسی برای بهرهمندی از حق پایمال شدة خود و جلوگیری از تجاوز دیگر دشمنان به این حق خود، اقدام کردند.
ایشان در معرفی نامی برای این نظام، تحت عنوان «نظام امامت و امت»، بیان میدارد: همانگونه که امامت و امت از نظر واژه یک ریشه دارند و از یک مصدر هستند، در مقام عینیت هم یکی هستند (صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامیایران، 1364، ج 1، ص1837).
شهید بهشتی نیز بهعنوان فقیهی تیزبین در اینباره میگوید: ما فرضمان این است اگر قرار است که نظام آیندة ما «جمهوری اسلامی» باشد، در این صورت، باید این نظام رهبری و مرکز ثقل ادارهاش بر دوش کسی یا کسانی باشد که چه از نظر آگاهی بهاسلام و چه از نظر التزام و مقید بودن بهوظایف یک مسلمان، در تمام وظایف فردی، سیاسی، خانوادگی، اجتماعی الگو و نمونه باشد(صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، 1364، ج 1، ص379).
رابطة جمهوریت و ولایت فقیه شهید بهشتی دربارة اختلاف نظریههایی که درخصوص اصول مرتبط با حق حاکمیت ملی و اصول ولایت فقیه وجود داشت، با دفاع از حق حاکمیت ملی و بیان اینکه این اصل پیشنهاد ایشان و آقای باهنر بوده است(صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی قانون اساسی جمهوری اسلامیایران، 1364، ج1، ص522) تأکید میکند که اصل ولایت فقیه و جمهوریت در قانون اساسی هیچ منافاتی با یکدیگر ندارند.