Abstract:
یکی از حوزههای بسیار مرتبط با مطالعات تاریخی، حوزه جغرافیای تاریخی است. تعداد زیاد منابع جغرافیایی در حوزه جهان اسلام اطلاعات فراوانی را پیش دیدگان مورخان قرار میدهد. کتاب تقویمالبلدان تالیف ابوالفداء اثری است جامع در جغرافیای جهان در قرن هشتم. در این قرن توجه به جغرافیا و اطلاعات سفرنامهای و استفاده از ابزار جدید مجددا نزد مسلمانان افزایش یافت. در این بین توجه به جغرافیای ریاضی بعنوان یکی از شاخههای جغرافیا به اوج خود رسید که این پیشرفت مرهون تلاشهای علمی نویسندگانی همچون ابوالفداء، امیر شهر حماه در شام بود. مولف این کتاب را متاثر از مکتب عراقی تالیف کرده است. ابوالفداء پس از مطالعه کتب جغرافیای جهان اسلام و آگاهی از محاسن و معایب آنها به بررسی مجدد جغرافیای مناطق مختلف جهان اسلام اهتمام ورزیده است. این کتاب از جامعیت نسبی برخوردار است و مولف با الگوبرداری از اسلوب کتاب تقویم الابدان اثری متفاوت تالیف کرده است.
Machine summary:
مولف اثر را بر پایه مکتب عراقی و با استفاده از منابع پیشین و رفع نواقص و کاستیهای آنها- تا حد امکان- و افزودن اطلاعات جدید و الگوبرداری از کتاب تقویمالابدان نوشته ابن جزله، کتابی متفاوت در حوزه جغرافیا تألیف کرده است.
معرفی و بررسی کتاب تقویم البلدان در 40 فصل نوشته شده و توسط عبدالمحمد آیتی ترجمه و بنیاد فرهنگ ایران آن را در سال 1349 منتشر کرده است.
ولی من هرچه را توانستم تصحیح کردم و هر چه را در این موارد به دست آمد با آنکه به نادرست بودن آن علم دارم نقل کردم، چه معرفت تقریبی از جهل کلی بهتر است»(همان:102) ابوالفداء در بیان طول و عرض جغرافیایی بلاد از 4 کتاب بهره برده است که عبارتند از:قانون تالیف ابوریحان بیرونی، الاطوال و العروض فرس، الجغرافیا تالیف ابوسعید مغربی، رسم ربع المعمور تالیف یعقوب بن اسحاق کندی.
) نقد و ارزیابی کتاب تقویمالبلدان تالیف ابوالفداء که یکی از مهمترین منابع جغرافیای تاریخی است دارای معایب و مزایایی است که در اینجا به بررسی آن میپردازیم: الف) یکی از ویژگیهای این کتاب که آن را از دیگر کتابهای جغرافیایی شاخص میسازد و سرآمد کتابهای دوره خود کرده این است که نویسنده نخستین کسی است که روش جدولبندی را در مطالعات جغرافیایی به کار گرفته است.