Abstract:
این مقاله، به بررسی کوششهای سیاسی ـ نظامی نزاریان در دوره حسن صباح و در مواجهه با سلاجقه و با در نظر داشتن اوضاع سیاسی بین سالهای 484-517 قمری در دوره اقتدار و رهبری حسن صباح میپردازد. روش تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی کتابخانهای و مبتنی بر منابع مکتوب است. در واقع جنبش نزاری که اولین داعی رودبار با ابداع سیرههای جدیدی درون جمعیت اسماعیلیان، فراجبال شمال، غرب و شرق ایران آن را از سال 483 قمری بنیانگذاری کرد، از دوره اوج نفوذ قدرت سلاجقه، خلافت عباسیان و فاطمیان شروع شد و تا هجوم هلاکوخان به نشو و نمای سیاسی خود ادامه داد. نهضت قلاع حسن صباح در این منازعه قدرت، در درون سرزمین سلاجقه، به مواجهه دینی، سیاسی و نظامی با آنها میپردازد. چنین است که گردش مذهبی حسن صباح از شیعه امامیه به شیعه اسماعیلیه، جلب منفعت از مستنصر فاطمی برای رسیدن به اقتدار سیاسی ـ نظامی در الموت بود. در مقاله حاضر، کوششهای سیاسی ـ نظامی نزاریان و شیعیان اسماعیلیه، با رهبری کاریزماتیک حسن صباح در برابر سلاجقه بررسی میگردد.
Machine summary:
بازشناسي سياستهاي حسن صباح در تأسيس نهضت نزاري و برخورد همزمان با سلطنت سلاجقه و خلافت عباسي از يک سو و سمت و سوگيري در برابر سياستهاي مستعلويان 1 به عنوان رقيبان درون خلافت فاطمي از جهت ديگر، مورد تحقيق است.
(جويني، 1367، ص185) حسن صباح و پيدايش نزاريان اقتدار سلاجقه از طريق طغرلبيک سلجوقي و پس از آن آلپ ارسلان و ملکشاه براي سلاجقه از يک طرف و نفس تازه کردن خلافت عباسي در بغداد همزمان با دراز بودن خلافت مستنصر فاطمي ازطرف ديگر، از مشخصههاي نيمه دوم قرن پنجم است.
(عطاملک جويني، 1367، ص188) هرچند در اين زمان نيز شاکله شخصيتي او در حد برهم زدن اقتدار سياسي عباسيان يا تقابل با سلطنت سلاجقه نبود، دور از ذهن نيست که سفر حسن صباح از 469 هجري تا 473 هجري، علاوه بر انتقال آموزههاي اسماعيلي در نزد المستنصر فاطمي، يک وضعيتسنجي سياسي ـ اقتصادي در ثغور غربي دولت عباسي بود (رشيدالدين فضلالله همداني، 1356، ص102) که بر خلاف نظر برخي از پژوهشگران (باستاني، 1385، ص98)، فقط بر گسترش روابط با داعيان مرتبط با المستنصر متکي نيست.
در مسوده حاضر، بيش از آنکه درونمايههاي جامعه اسماعيليان ايران پس از قطع روابط با مصر يا اساس دعوت جديد مورد نظر قرارگيرد، کنشهاي سياسي ـ نظامي حسن صباح در برابر خلافت (از مقتدي عباسي تا المسترشد) و سلاجقه، به خصوص از زمان صدارت خواجه نظامالملک براي ملکشاه تا سلطنت محمود بن محمد سلجوقي (511-525ق) و سلطان سنجر، مورد توجه است.