Abstract:
انتشار گسترده «خبر جعلی» ـ خبرهایی که عامدانه، مغرضانه و بهصورت سازمانی و حرفهای اغلب بر بستر رسانههای اجتماعی، جهت فریب کاربران و انحراف جامعه ساخته و پرداخته میشوند ـ به یکی از تهدیدات مهم رسانهای در جوامع امروز تبدیل شده است. شناخت جامع این پدیده که به ویژه پس از انتخابات سال 2016 آمریکا موردتوجه جدی رسانهها و پژوهشگران قرار گرفته، برای تشخیص و مقابله با آن ضروری است. فهم تفاوتهای این مفهوم خاص و سایر مفاهیم مشابهی که در فضای زبانی مرتبط با خبر و خبررسانی به کار میرود، میتواند برای شناخت مناسب خبر جعلی به ما کمک کند. ازجمله قدیمیترین واژههای این حوزه، «شایعه» است که در نگاه اول بسیار به مفهوم خبر جعلی نزدیک است. بنابراین در صورت ارائهی تبیینی روشن از تفاوت این دو مفهوم، میتوان معنای دقیقتری از «خبر جعلی» بیان نمود. برای دستیابی به این هدف مقاله، علاوه بر بررسی جامع منابع علمی موجود، با 17 نفر از متخصصان حرفهای و دانشگاهی حوزه خبر و رسانه مصاحبه شد. سپس با تجزیهوتحلیل دادهها با روش تحلیل مضمون، تفاوت این دو پدیده را ارائه دادیم. یافتههای این پژوهش معلوم میکند که اولا مهمترین تفاوت شایعه و خبر جعلی مربوط به ظهور و بروز شایعه در جامعهی شفاهی و ظهور بروز خبر جعلی در جامعهی شبکهای است. ثانیا میتوان خبر جعلی را در بستر جامعهی شبکهای در سه ویژگی «تولیدکنندگی»، «ماهیت محتوا» و «ویژگیهای کاربران» متفاوت از شایعه دانست.
Machine summary:
تفاوت های «خبر جعلی »١ و «شایعه »٢ از منظر اسناد علمی ، کارشناسان و نظریه پردازان ژورنالیسم ، خبر و علوم ارتباطات ٣ محمدحسین آزادی ٤، محمدحسین ساعی ٥، هادی البرز دعوتی ٦ تاریخ دریافت : ١٣٩٧/١٢/٢٥ تاریخ پذیرش : ١٣٩٨/٠٢/٢٣ چکیده انتشـار گسـترده «خبـر جعلـی » ـ خبرهایـی کـه عامدانـه ، مغرضانـه و به صورت سـازمانی و حرفـه ای اغلـب بـر بسـتر رسـانه های اجتماعی ، جهـت فریب کاربـران و انحـراف جامعه سـاخته و پرداختـه می شـوند ـ بـه یکـی از تهدیـدات مهـم رسـانه ای در جوامع امروز تبدیل شـده اسـت .
The Web of False Information: Rumors, Fake News, Hoaxes, Clickbait, and Various Other Shenanigans تانـدورک ١، لیـم ٢ و لینـگ ٣ در مقالـه ای با عنوان «تعریـف خبر جعلی و گونه شناسـی آن »٤ بـا مـرور مطالعـات پیشـینی که به تعریـف و عملیاتی کـردن اصطـلاح «خبر جعلی » پرداخته انـد، گونه هـای مشـابه خبـر جعلی را شناسـایی کرده انـد که از آن جملـه می توان بـه «طنز خبر»٥، «خبر نقیضه »٦، «سـاختگی »٧، «دسـت کاری شـده »٨، «تبلیغـات تجاری »٩ و «پروپاگانـدا»١٠ اشـاره کـرد ولی در این مقاله نیز اشـاره ای به شـایعه نشـده اسـت .
هزینـه کـم ، دسترسـی آسـان و انتشـار سـریع اطلاعـات در رسـانه های اجتماعـی ، مخاطبـان زیـادی را بـه خـود جـذب کـرده و زیرسـاختی را پدیـد آورده کـه می توانـد سـبب انتقـال گسـترده شـایعات و خبرهای جعلـی یعنی خبرهایـی که عمدا بـا اطلاعات نادرسـت همـراه اسـت ، شـود؛ به عبارت دیگـر اینکـه هـر فـرد در رسـانه های اجتماعـی می توانـد یـک منبع خبـری باشـد، نگرانی هایی را در مـورد اعتبار منابع خبـری و افزایش سـرعت انتشـار خبـر جعلی بـه وجـود آورده ، می توانـد اثـرات اجتماعی منفی بـه همراه داشـته باشـد.