Abstract:
موضوع شناخت خداوند و صفات او در قرآن، صورتهای متعددی از تشبیه و تنزیه را بر مسلمین آشکار میکرد که فهم و توضیح آن، نگرشهای کلامی تشبیهی و تنزیهی متقدم را پدید آورد. در این میان، رویکرد تشبیهی و موسوم به اهل تشبیه از سدة اول اسلامی با تحولات متعددی همراه شد و پس از مقاتلبن سلیمان و محمدبن کرّام به ابنتیمیه رسید که نمایندة حنابله در روزگار خود بود. ابنتیمیه در تفسیر همانند اهل حدیث متقدم، صورت آیات را مبنا قرار میدهد و این باور را با نوعی تعطیل عقلی همراه میسازد. استنادهای حدیثی ابنتیمیه نیز مبتنی بر احادیثی است که تنها از سوی اهلحدیث رواج یافتهاست. بر این اساس، تنها زمانی میتوان به اندیشة وی روی آورد که اولا مانند او قائل به تعطیلی تعقّل در باب جمع جسمانیت خدا با اوصاف تنزیهی او در قرآن باشیم. ثانیا با رویکرد حدیثی وی به سراغ احادیث برویم و از آنان تایید بگیریم. در غیر این صورت، با فرض اینکه فردی از اهل سنت باشد، اما به مبانی ابنتیمیه قائل نباشد، نخواهد توانست مانند او فکر کند و به آنچه او مدعی است، ایمان آورد.
Machine summary:
بـه طـور کلي، پيش از ظهور انديشۀ اشعري، دربارة خدا و صفات او دو ديدگاه زير وجود داشت : ١ـ گروه هايي از صفاتيه ، مجسمه ، مشبهه و حشويه کـه همـۀ صـفات مـذکور در قـرآن کريم را براي خداوند ثابت مي دانستند، هرچند اين امر به تشبيه و همانند دانستن خداوند با انسان و يا وجود جنبه هاي جسماني در او انجامد.
اگرچه آيات ديگري نيز در قرآن وجـود دارد کـه در قـرون اوليه محل بحث هاي جدي اهل تشبيه و تنزيه بوده ، اما انتخاب اين آيات به عنوان نمونـه و بيشتر به دليل محوريت داشتن مقاله بر کتاب تفسير ابن تيميه است .
اما تفاوت ابن تيميه با سـلف خـود در ايـن اسـت کـه وي در بسط محتواي آيه به حديث استناد مي کند و مانند اهل سلف به آيات مشابه اسـتناد نمي کند تا از طريق خود کلام وحي، قرآن را قابل فهم سازد و از اين رو، از شيوة مرسـوم سلف خويش عدول مي کند.
بر اين اساس ، ابن تيميه که قائل به منع انديشه براي فهم قرآن و تقدم نگرش کلامي در فهم آيات قرآن (تأکيد بر باور به تشبيه و تجسيم در باب خداونـد) است ، همواره آيات قرآن را در دستگاه خود تفسير و يـا حتـي بـراي اثبـات نظـر خـود بـه جرح و تعديل باورها و نظرات سلف و ترجيح برخي روايـات دسـت مـي زنـد و بـه جـاي رجوع به فهم زبان قرآن ، آن را از دريچۀ احاديث صحابه و تابعان فهـم و تفسـير مـيکنـد.