Abstract:
بسیاری از کشورها جمعیت روبه افزایش دارند و با کمبود جدی آب مواجه هستند و تامین و توزیع آب متناسب با تقاضای آنها نیست. احداث سدها از راهکارهای اساسی جهت مدیریت چالش کمبود آب در دهههای اخیر است، اما این راهبرد میتواند پیامدهای منفی اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی به همراه داشته باشد. هدف این مقاله بررسی دیدگاه خانوارهای محلی پیرامون پیامدهای احتمالی حاصل از احداث سد بهشتآباد بر راهبردهای معیشت کشاورزی و غیرکشاورزی آنهاست. این پژوهش پیمایشی در جوامع روستایی و شهری واقع در حوزه مبدا و محل احداث سد، یعنی حوزه آبخیز بهشتآباد در استان چهارمحال و بختیاری صورت گرفت. در این مطالعه با استفاده از روش نمونهگیری چند مرحلهای 200 خانوار از 3514 خانوار منطقه انتخاب شدند و دادهها با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه ساختاریافته گردآوری گردیدند. از دید جوامع محلی احداث سد بهشتآباد باعث تخریب داراییهای فیزیکی کشاورزی و غیرکشاورزی و افزایش آسیبپذیری معیشت آنها خواهد شد که این امر خود سبب افزایش مهاجرت، تغییر فرهنگ محلی، روی آوردن خانوارها به مشاغل کاذب و فروپاشی خانوارها بر اثر مهاجرت اجباری محلی خواهد شد. این دیدگاه به طور معنیداری تحت تاثیر داشتن شغل کشاورزی و خدماتی خانوار، میزان اراضی خانوار، تعداد دام سبک و سنگین، سن و میزان تحصیلات بود. این پژوهش نشان داد از دید جوامع محلی و شهری در صورت احداث سد داراییهای فیزیکی کشاورزی و غیرکشاورزی آسیب دیده و مشاغل مربوط به آنها از بین خواهد رفت، هرچند ممکن است برخی مشاغل وابسته به صنعت و خدمات نیز به وجود آید؛ بنابراین قبل از احداث سد، سیاستگذاران و برنامهریزان باید امکانسنجی و تامل بیشتری صورت گیرد تا پیامدهای ناگواری پس از آن به وجود نیاید.
Machine summary:
International Rivers 2 World Bank 27 ٢-مبانی نظری در چندین دهه گذشته ، بحث هایی در زمینه ابعاد مثبت و منفی احداث سدها صورت گرفته است که محوریت این بررسیها بیشتر توزیع جغرافیایی محل و جابه جایی افراد، فروپاشی ساختار اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی زندگی در جوامع تحت تأثیراحداث سد بوده است (ملک حسینی و همکاران، ١٣٩٣).
جدول ٨شاخص ترکیبی دیدگاه پاسخ گویان از لحاظ تأثیراحداث سد بر راهبردهای معیشت خانوار {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} * طیف امتیاز بندی طیف ها: (٠/٠٦-تا ٠/٤٩-)=اثر منفی ، (٠/٠٥+ تا٠/٠٥-)=بدون اثر، (٠/٤٩تا ٠/١٠)= اثر مثبت ، (١- ٠/٥)=اثر بسیار مثبت 41 برای مقایسه دیدگاه پاسخ گویان نسبت به تأثیراحداث سد بر راهبردهای معیشت جوامع محلی با استفاده از آزمون کای اسکور و مقایسه زوجی میانگین رتبه ها نشان داد این نگرش در بین مناطق مورد مطالعه از لحاظ آماری (با احتمال %٩٩اطمینان) تفاوت معنیداری داشت (٢٠٦٠٢=X٢).
جدول ٨مقایسه دیدگاه جوامع مختلف نسبت به تأثیراحداث سد بر راهبردهای معیشت غیرکشاورزی {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} * معنیداری در سطح ٠/٠٥، (١) آزمون کروسکال والیس ٣-٥عوامل موثر بر دیدگاه پاسخ گویان در مورد تأثیراحداث سد بر راهبردهای معیشت در این پژوهش با توجه به این که از دو سازه وابسته «تأثیراحداث سد بـر راهبردهـای معیشت کشاورزی» و «تأثیراحداث سد بر راهبردهای معیشت غیرکشاورزی» استفاده شده است ، تأثیرویژگیهای فردی و خانوار جوامع محلی بر این دو سازه از طریـق آزمـونهـای همبستگی و رگرسیون ارزیابی گردید.
مطالعات ملک حسینی (١٣٩٣)، سجاسی قیداری (١٣٩٣)، رحمتیان (١٣٩٠)، احمدی اوندی (١٣٩٣)، رحمتی (١٣٨٩)، نظریان (١٣٨٩)، دیوپ (٢٠٠٩) و بترایی (٢٠٠٢) نیز حاکی از آن است که احداث سد اثرات مخرب و منفی بر داراییهای فیزیکی و راهبردهای معیشت جوامع محلی تحت تأثیر دارد که دیدگاه این افراد با دیدگاه پاسخ گویان محلی مورد مطالعه مطابقت دارد.