Abstract:
واژه «کلاّ» در 33 آیه در ضمن پانزده سوره قرآن کریم آمده است. حکم وقف بر «کلاّ» یکی از مباحث مهم درباره این واژه است و در باره آن دیدگاههای متفاوتی نقل شده است. پرسش اساسی در این باره آن است که وقف و ابتدا نسبت به «کلاّ» چه احکامی دارد و تا چه اندازه تابع معنای «کلاّ» است؟ نوشتار حاضر با روش تحلیلی ـ توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانهای به بررسی دیدگاههای مختلف درباره حکم وقف بر«کلاّ» و ابتدای از آن با توجه به معانی مختلف این واژه پیچیده قرآنی پرداخته است. نتیجه حاصل از پژوهش آن است که وقف بر «کلاّ» و ابتدا از آن تابع معنای «کلاّ» است. بر خلاف دیدگاه مشهور اصلیترین معنا که در همه آیات قابل حمل بر«کلاّ» است، معنای هشدار است، بنابراین در همه آیات ابتدای از «کلّا» صحیح است، با این حال وقف و ابتدای از «کلاّ» هفت قسم است.
Machine summary:
ابوعمرو سعید دانی (444ق) ذیل آیه 79 سوره مریم گفته است: در همه آیاتی که «کلاّ» در آنها به کار رفته است، اگر برای«کلاّ» معنای «ردّ و نفی» در نظر گرفته شود، برآن وقف میشود و اگر به معنای«ألا» تنبیه یا«حقاً» باشد، بر قبل از «کلاّ» وقف میشود و«کلاّ» شروع جمله بعد است.
به عقیده او از مجموع 33 آیه قرآن که «کلاّ» در آنها آمده است در هفت آیه «کلاّ» به اتفاق معنای «ردع» دارد، بنابر این بر آن وقف میشود و در بقیه آیات اگر «کلاّ» فقط به معنای «حقاً» باشد، وقف بر آن جایز نیست و در آیاتی که احتمال معنای «ردع» و «حقاً» وجود دارد، وقف و ابتدا از «کلاّ» جایز است (سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، 1391: 1/ 176).
به ادعای سیوطی از مجموع 33 مرتبهای که حرف «کلاّ» در قرآن به کار رفته است، هفت آیه به اتّفاق و بدون نیاز به تقدیر بر معنای ردع حمل میشود که بر آن وقف میشود و در بقیه آیات احتمال چند معنا برای «کلاّ» وجود دارد (سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، 1391: 1/ 176).
از بین معانی مختلفی که برای «کلاّ» گفته شده است، احتمال معنای «ردع» تنبیه در همه آیات و احتمال معنای «تنبیه» در برخی آیات برای«کلاّ» وجود دارد ولی معانی دیگر این خصوصیت را ندارند، به عنوان مثال معنای«إی» و «نعم» در آیه 100 سوره مؤمنون و آیه 15 سوره شعراء ممکن نیست و موجب اخلال در معنا میشود و یا در آیاتی که همزه «إنّ» بعد از آن مکسور است، معنای«حقاً» برای«کلاّ» جایز نیست، زیرا بعد از«حقاً» همزه «إنّ» مفتوح است (ابن هشام انصاری، مغنی الدیب، 1428: 1/ 89).